Wczesna twórczość

Ignoranci często czynią uwagi pod adresem artystów awangardowych, że nie potrafią malować i dlatego przedstawiają bloki i kwadraty. Picasso może posłużyć jako przykład potwierdzający nieprawdziwość i prymitywizm tego stwierdzenia. Od najmłodszych lat potrafił on z najwyższym podobieństwem odwzorować na papierze żywego modela. Talent, który miał szczęście urodzić się w twórczym środowisku (ojciec najjaśniejszej osobowości malarstwa XX wieku był nauczycielem rysunku i dekoratorem), rozwinął się błyskawicznie. Chłopiec ledwie nauczył się mówić, zanim zaczął rysować.
Swój pierwszy obraz olejny Picador (1889) namalował Picasso w wieku ośmiu lat i zachował go przez całe życie. Rysował cały czas; pozostała po nim duża liczba szkiców poświęconych walkom byków (jaki Hiszpan nie lubi walk byków!), a także studia życia miejscowej ludności. Ojciec Pabla zaczął angażować go w malarstwo dekoracyjne wnętrz, gdzie musiał malować gołębie nogi. Następnie ojciec nalegał, aby Pablo wstąpił do Akademii Sztuk Pięknych w Barcelonie. Trzynastoletni zdolniak wykonał rysunek egzaminacyjny nagiej modelki w ciągu jednego dnia, podczas gdy na jego stworzenie przeznaczono miesiąc.
Nawet najwcześniejsze prace Picassa pokazują, że w sztuce akademickiej czuje się całkiem dobrze. Jednak robienie studiów na gipsowych modelach nie było w stanie urzec uznanego młodego artysty i opuścił on Akademię. Królewska Akademia Sztuk Pięknych San Fernando w Madrycie, która cieszyła się większym prestiżem, była kolejną instytucją, w której nie studiował długo. Płótna tworzone przez wielkich mistrzów, takich jak Velázquez, Goya czy El Greco, wystawiane w muzeach stolicy stały się nauczycielami 16-letniego artysty.
Tematem obrazów Picassa pozostaje życie dookoła: przechodnie, rybacy, kąpiący się, liczni sąsiedzi, przyjaciele, ojciec wyglądający jak Don Kichot, matka i siostra. Jego siostra Lola pojawia się w obrazie rodzajowym Pierwsza Komunia (1896), wizerunek matki jest znakomicie zrealizowany w portrecie namalowanym w tym samym roku. W tym czasie powstał też jeden z pierwszych autoportretów artysty.
Kiedy Picasso miał 15 lat, namalował duży obraz Nauka i dobroczynność (1897), który można interpretować zarówno jako malarstwo rodzajowe, jak i symboliczne. Lekarz (którego postać Pablo namalował od swojego ojca) mierzy puls leżącej w łóżku kobiecie, a po drugiej stronie stoi zakonnica, która trzyma na rękach dziecko i podaje szklankę wody. W ten sposób medycyna i współczucie są sobie przeciwstawione. Na wystawie w Madrycie w 1897 roku obraz ten nie spodobał się krytykom: ręka pacjentki wydała im się niewystarczająco dopracowana i nierealna: nazwali ją rękawiczką. Nieprawdopodobnie długie palce ospałej ręki były jednak antycypacją przyszłej stylistyki „okresu błękitnego”.
Osiągnąwszy doskonałość w realistycznym przedstawianiu malarstwa z życia, Picasso zdołał odrzucić ten archaiczny dla niego sposób malowania jako truizm. Próby młodego mistrza „mówienia różnymi językami stylu” składają się na portret jego siostry, który przywodzi na myśl malarstwo impresjonistyczne. Galerię wczesnych prac kończą zaś takie dzieła, jak Hiszpańska para przed gospodą (1900). Jaskrawe plamy koloru zbliżają ten obraz do protofowizmu, a wyraziste kontury są ukłonem w stronę stylu modernistycznego. W tym samym roku Picasso po raz pierwszy odwiedził Paryż. Była to mekka wszystkich kreatywnych ludzi, gdzie z „diabelskiego wywaru” talentów wszystkich narodów powstawała sztuka nowoczesna. W 1904 roku artysta przeniósł się do Paryża, by pozostać tam na zawsze.