Zijn Hognose Slangen giftig?

Welke hognoseslangen hebben we het over?

In het kader van deze discussie wordt onder “hognoseslangen” verstaan: Heterodon in Noord-Amerika, Lystrophis in Zuid-Amerika, en Leioheterodon in Madagaskar. De Hognose pitvipers (Porthidium) in Latijns Amerika, of enige andere adder of elapide vallen hier niet onder.

De drie genera van Hognose slangen behoren alle tot de familie Colubridae, de taxonomische rommellade van de “typische” slangen, wat dat ook moge betekenen. Op een paar opmerkelijke uitzonderingen na, zijn colubrids ongevaarlijk voor mensen. Hoewel een verrassend aantal van hen een achterhoofd heeft, is slechts een handvol van enig medisch belang voor mensen.

Wat is het probleem?

Het debat op online reptielenfora over de vraag of de slang als giftig moet worden beschouwd, komt verrassend vaak voor. Een groot deel van het debat lijkt voort te komen uit de behoefte van reptielenliefhebbers om het grote publiek (en soms elkaar) gerust te stellen dat hognoseslangen geen bedreiging vormen voor mensen, wat juist is. Er bestaat een wijdverspreide bezorgdheid – en niet zonder reden – dat, indien de herkenningsslang het etiket “giftig” opgeplakt krijgt, de mensen eerder geneigd zullen zijn ze te doden en de wetgevers eerder geneigd zullen zijn beperkingen op te leggen aan het houden ervan. Beide zaken zijn, helaas, waarschijnlijk waar (tenminste één staat in de VS verbiedt het houden van Heterodon, omdat men er niet in geslaagd is een intelligent onderscheid te maken tussen “giftig” en “gevaarlijk”). Dus om dit soort irrationele overreacties te ontmoedigen, is de herpesgemeenschap erop gebrand om – terecht – duidelijk te maken dat hognoseslangen ongevaarlijk zijn.

Dit serieuze verlangen om deze schattige, goedmoedige slangen in een zo goed mogelijk daglicht te stellen, leidt tot een aantal woordspelletjes en mentale gymnastiek, en een aantal overtuigingen die gewoon geen verband houden met de werkelijkheid. Zo karakteriseren voorstanders de symptomen van een beet van een Hognose slang voortdurend als “allergische reactie”, waarbij zij volhouden dat gif onmogelijk de oorzaak kan zijn. Deze logica is omgekeerd, om een paar redenen. Allereerst is een echte allergie een immuunreactie, en die kan veel gevaarlijker zijn (niet minder!) dan de effecten van een relatief zwak gif. Ik zou veel liever de relatief milde effecten van een licht gif verdragen dan er een allergische reactie op te krijgen. Ten tweede zijn allergische reacties op beten van slangen met achtervleugels vrijwel ongehoord.

Een ander veelvoorkomend woordspelletje draait om het feit dat men datgene wat hognoseslangen produceren “gemodificeerd speeksel” noemt in plaats van gif, alsof dat een zinvol onderscheid is. Dat is het niet, en het is dwaas. Evolutionair gezien is al het gif gemodificeerd speeksel, en het spul dat de herkenningsslang via zijn giftanden afgeeft is geen gewoon speeksel. Dit is hetzelfde soort taalgebruik dat de makers van het diabetesmedicijn Byetta (exenatide) ertoe brengt vol te houden dat de peptide afkomstig is van het speeksel van gilamonsters, en niet van gif. Blijkbaar klinkt “gif” gewoon te eng om te worden geassocieerd met iets dat we zouden willen, of het nu een medicijn of een huisdier is.

Dit alles is echter grotendeels een kwestie van perceptiemanagement – beweren wat we zouden willen dat waar is, ongeacht of het ook echt zo is. Ik ben van mening dat het beter is om mensen voor te lichten, niet om verkeerde informatie te verspreiden.

Wat betekent het om “giftig” te zijn?

Om niet in het hele gif-versus-gifdebat te vervallen, de meeste definities van giftig zijn vrij consistent:

• “(van een dier, vooral een slang) dat gif afscheidt; in staat om gif in te spuiten door middel van een beet of steek” – oxforddictionaries.com
• “(van een dier) met een klier of klieren voor het afscheiden van gif; in staat tot het toebrengen van een vergiftigde beet, steek of wond” – dictionary.com
• “gif producerend in een gespecialiseerde klier en in staat verwondingen of de dood toe te brengen” – merriam-webster.com

Venomous Reptiles and Their Toxins definieert gif als “Een afscheiding geproduceerd in gespecialiseerde cellen in één dier, afgegeven aan een doeldier door het toebrengen van een wond en dat endofysiologische of biochemische processen verstoort in het ontvangende dier om voeding, verdediging of concurrentie door/van het producerende dier te vergemakkelijken.”

Er is een belangrijke factor die geen deel uitmaakt van de definitie van giftig: of ze gevaarlijk zijn voor mensen. Dat heeft helemaal niets te maken met de vraag of een dier inderdaad giftig is. De meeste slangen die giftig zijn, zijn fysiologisch gezien niet van medisch belang voor de mens, en dit geldt voor alle slangen behalve een handvol giftige kolubriden.

Dus, met betrekking tot de vraag of herkenningsslangen als giftig moeten worden “beschouwd”, is het geen kwestie van mening of consensus; het is een feit van hun fysiologie. Ze hebben gespecialiseerde klieren, bekend als Duvernoy’s klieren, apart en verschillend van hun gewone speekselklieren, die gif produceren. De Duvernoy-klieren verschillen van de gifklieren van adderachtigen en elapiden doordat zij kleiner zijn, gewoonlijk geen centraal lumen hebben en niet over goed ontwikkelde spieren beschikken om onder druk gif uit te stoten, maar niettemin zijn zij een van de vele soorten gifklieren die slangen hebben. En hoewel hun gif niet uitzonderlijk giftig is voor mensen, zijn ze absoluut in staat tot beten die symptomatisch – hoewel niet medisch belangrijk – worden bij mensen.

Hognoseslangen hebben kleine, zwak gegroefde giftanden, ongeveer onder hun ogen, waarlangs het gif wordt afgeleverd. De giftanden zijn niet hol, dus het gif stroomt er langs, in plaats van er doorheen. Omdat hun hoektanden klein zijn en niet vooraan in hun bek zitten, wordt hardnekkig gedacht dat ze moeten kauwen om hun hoektanden te laten aangrijpen wat ze bijten. Dit is niet helemaal waar. De bek van slangen gaat verrassend wijd open, en over het algemeen hebben ze geen moeite om hun hoektanden in een prooidier of een vinger te krijgen. Wel is het zo dat, zonder goed ontwikkelde spieren om gif onder druk uit te stoten, het wat tijd en kauwwerk kost om een behoorlijke dosis gif af te geven. Daarom is een snelle beet bij de meeste slangen met achtervleugels een droge beet.

Giftig versus gevaarlijk

Voor deze discussie betekenen de termen “gevaarlijk” en “medisch belangrijk” een bedreiging voor leven of ledematen. Bijtwonden kunnen dus “symptomatisch” zijn zonder dat ze “gevaarlijk” zijn.

De giftanden van de Hognoseslang zijn klein, ze produceren niet veel gif, en hun beten veroorzaken meestal geen significante symptomen bij mensen, al gebeurt dat soms wel. Dus, hoewel hognoseslangen inderdaad giftig zijn en symptomatische beten kunnen veroorzaken, zijn ze niet gevaarlijk.

Het punt

Het belangrijke onderscheid is tussen gevaarlijk en ongevaarlijk, niet tussen giftig en niet-giftig. Dus hoewel een hognoseslang giftig is, is hij toch ongevaarlijk.

Verder lezen

1. Un cas d’envenimation humaine par un colubridé de compagnie, un Heterodon nasicus (Een geval van menselijke envenomatie door een colubridé als huisdier, een Heterodon nasicus)
   Frans | Engels (Google vertaald)
2. Venomous Bites from Non-Venomous Snakes: A Critical Analysis of Risk and Management of Colubrid Snake Bites
3. Basics of Snake Fangs op Andrew Durso’s ongeëvenaarde blog “Life is Short, but Snakes are Long”
4. Eerste gerapporteerde geval van trombocytopenie als gevolg van een Heterodon nasicus envenomatie
5. Venomous Reptiles and Their Toxins: Evolution, Pathophysiology and Biodiscovery
6. Natural History of the Western Hog-nosed Snake (Heterodon nasicus) with Notes on Envenomation
7. Effects of Duvernoy’s gland secretions from the eastern hognose snake, Heterodon platirhinos, op gladde spieren en neuromusculaire junctie
8. Envenomatie uit de beet van Heterodon nasicus (Serpentes: Colubridae)
9. Venomous bites by nonvenomous snakes: an annotated bibliography of colubrid envenomation
10. Induced bite from a hognose snake (Duits, met foto’s)