Geoden zijn onweerstaanbaar. Ze staan overal in vitrines en musea. Ik heb er thuis zelfs een op mijn bureau staan: een gladde, bruinachtige steen met daarin melkachtige lavendelkristallen. Het is moeilijk de aantrekkingskracht te ontkennen van een rotsblok dat aan de buitenkant ruw en verweerd is, maar aan de binnenkant zo sprankelend en kleurrijk.
Maar waar komen geodes eigenlijk vandaan? Het blijkt dat wat er aan de buitenkant uitziet als een massief geheel, begint met een afwezigheid van materiaal. Een geode begint meestal met de vorming van een holte in een gesteente, wat op verschillende manieren kan gebeuren.
Holtes komen het meest voor in stollingsgesteente dat is ontstaan door afkoeling van lava of magma. Meestal gebeurt dit wanneer zich in een lavastroom een bel van kooldioxide en waterdamp vormt, “zoals bubbels in koolzuurhoudende dranken,” zegt George Harlow, een expert op het gebied van mineralen en kristallen in het American Museum of Natural History. Als het gesmolten gesteente afkoelt en het gas oplost, blijft er een lege ruimte over.
Een holte kan zich ook vormen als lava onder water stolt. Soms stolt de buitenkant van de smelt eerder dan de binnenkant. “Het wordt broos,” zegt Harlow, “en het gewicht van de vloeistof binnenin zorgt ervoor dat het breekt en gaat lekken.” Als de vloeistof eruit is gelekt, blijft er een leeg “kussen” van lava over.
Geoden kunnen zich ook vormen in sedimentgesteenten zoals kalksteen of zandsteen. De holte in deze gesteenten wordt meestal gevormd uit een vaste kern. Een massa mineralen, of nodule, in het sediment kan beginnen op te lossen en ruimte achterlaten. In andere gevallen verweert organisch materiaal, zoals koraal, een fossiel of een stuk hout, dat in de loop der tijd in het sediment is begraven.
Het resultaat van deze uitholling is een schelp die wacht om gevuld te worden. Wanneer de geode wordt gevormd, zal de buitenkorst ouder zijn dan de kristallen binnenin. Dit is mogelijk omdat geodes, die massief lijken, in feite poreus zijn – alleen zijn de poriën zo klein, zegt Harlow, dat je een microscoop nodig hebt om ze te zien.
De volgende stap, voor zowel stollingsgeodes als geodes uit sedimenten, is dat mineraalrijk grondwater of regenwater door het poreuze gesteente sijpelt en de holte vult.
Het water vormt een dunne korst van mineralen binnenin de holte. Terwijl het water door de geode stroomt, worden extra minerale lagen afgezet in de holle binnenkant. In de loop van duizenden jaren vormen deze laagjes mineralen kristallen die uiteindelijk de holte vullen. Hoe lang dit duurt, hangt af van de grootte van de geode – de grootste kristallen kunnen er wel een miljoen jaar over doen om te groeien.
Welke mineralen uiteindelijk als kristallen in een geode terechtkomen, varieert van locatie en omstandigheden zoals temperatuur, zuurgraad, en het soort gesteente waaruit de geode is gevormd. Kwartskristallen komen bijvoorbeeld het meest voor in geodes van stollingsgesteente. Silica komt vaker voor in geoden die in sedimenten zijn gevormd.
In geoden kunnen ook vele andere mineralen worden aangetroffen. Geodes uit Braziliaanse steengroeven bevatten speksteen en verschillende soorten kwarts, terwijl geodes uit Midden-Spanje gevuld zijn met hematiet met een goudlaagje (de steen waarmee ze die magnetische sieraden maken). Veel van deze mineralen, naast andere zoals dolomiet, calciet, en “fool’s gold,” zijn gevonden onder de geodes in Amerika’s Midwest.
Dergelijke minerale kristallisatie smeedt een gesteente dat geschikt is om doormidden te zagen, te polijsten en als boekensteunen te gebruiken. Niet alle geodes hebben echter de perfecte maat om boeken in te zetten. Sommige zijn klein genoeg om in de palm van je hand te passen of om het licht te vangen als ze op je vensterbank staan. Aan de andere kant van de schaal zijn de grootste gipskristallen, uit een grot in Naica, Mexico, wel drie meter lang geworden.
Maar enorme geodes zijn niet uniek voor Mexico – volgens Harlow zijn de geodes in het Paraná-bekken in Zuid-Amerika ook groot genoeg voor mensen om zich in te verstoppen.
“Die uit de Paraná kunnen behoorlijk monsterlijk zijn,” zegt hij. “Prachtig monsterlijk.”
Kijk naar de diversiteit aan vormen, maten en kleuren van geodes in de diashow hieronder: