Symboliek - Definitie en Voorbeelden

Symboliek Definitie

Wat is symboliek? Hier volgt een snelle en eenvoudige definitie:

Symbolisme is een literaire techniek waarbij een schrijver een ding – meestal een fysiek object of fenomeen – gebruikt om iets abstracters weer te geven. Een sterk symbool deelt meestal een aantal hoofdkenmerken met datgene dat het moet symboliseren, of is er op een andere manier mee verwant. Personages en gebeurtenissen kunnen ook symbolisch zijn. Een beroemd voorbeeld van een symbool in de literatuur komt voor inTo Kill a Mockingbird, wanneer Atticus zijn kinderen Jem en Scout vertelt dat het een zonde is om een spotlijster te doden omdat spotvogels niemand kwaad doen; ze zingen alleen maar. Vanwege deze eigenschappen symboliseren spotvogels in de roman onschuld en schoonheid, terwijl het doden van een spotvogel een daad van zinloze wreedheid symboliseert.

Enkele aanvullende belangrijke details over symboliek:

Symboliek kan heel subtiel zijn, dus het is niet altijd gemakkelijk te identificeren of te begrijpen.
Het kan soms moeilijk zijn om te zeggen of een auteur de bedoeling had dat iets symbolisch zou zijn of niet.
Symboliek stelt schrijvers in staat om dingen op poëtische of indirecte wijze over te brengen aan hun lezers in plaats van ze ronduit te hoeven zeggen, waardoor teksten genuanceerder en complexer kunnen lijken.

Symbolisme Uitspraak

Hier kunt u symbolisme uitspreken: sim-buh-liz-uhm

Typen Symbolisme

Een symbool kan een fysiek voorwerp, een personage of een gebeurtenis zijn. Hier volgt een kort overzicht van hoe elk type symboliek werkt:

Symboliek via fysieke objecten: Meestal worden fysieke objecten gebruikt om een idee of concept te symboliseren, als een manier om de lezer te wijzen op enkele van de basisthema’s die een werk behandelt. Een dichter kan bijvoorbeeld een gedicht schrijven over een bloem die danst in de wind om een gevoel van onschuld, harmonie met de natuur, of puur geluk over te brengen.
Symboliek via personages: Soms kunnen personages zelf als symbool dienen – van een bepaalde deugd of ondeugd, of van een politieke ideologie. In het beroemde allegorische gedicht van Edmund Spenser, The Faeirie Queene, is de vrouwelijke ridder Britomart bijvoorbeeld een symbool van de waarden kuisheid en ingetogenheid, eigenschappen die veel 16e-eeuwse lezers hoog in het vaandel hadden.
Symboliek door gebeurtenissen: Gebeurtenissen kunnen ook symbolisch zijn. Zo kan het lange, wilde haar van een personage symbool staan voor een periode van jeugd of onschuld, terwijl een scène waarin het personage zijn of haar lange haar afknipt symbool kan staan voor het verlies van onschuld – of de offers die mensen moeten brengen in het proces om een volwassen volwassene met verantwoordelijkheden te worden. Hoewel de handeling van het afknippen van het haar noch een voorwerp noch een personage is, zou het toch een voorbeeld van symboliek zijn.

Het identificeren van symboliek

Schrijvers gebruiken een grote verscheidenheid aan symbolen om de betekenis van hun werk te verdiepen. Sommige symbolen zijn echter veel gemakkelijker te herkennen dan andere. Sommige symbolen kunnen duidelijk zijn, terwijl andere dat minder zijn. Zo kan zeeglas in de ene tekst als een voor de hand liggend symbool worden gebruikt, en in een andere tekst als een subtieler symbool:

Zee-glas als een voor de hand liggend symbool: Als een personage in een verhaal haar zoon vlak voor haar dood een stuk zeeglas geeft, en de zoon doet het zeeglas vervolgens aan een halsketting en draagt het elke dag, dan is dat een vrij duidelijk voorbeeld van symboliek: het zeeglas staat voor de relatie van de zoon met zijn moeder, voor zijn verdriet om haar heengaan, of misschien zelfs voor het algemenere concept van verlies. In dit voorbeeld zou de auteur ervoor kunnen kiezen om te beschrijven hoe de zoon obsessief met zijn ketting speelt om zijn altijd aanwezige verdriet over het verlies van zijn moeder over te brengen – in plaats van het ronduit te zeggen.
Zee-glas als een minder voor de hand liggend symbool: Als een personage in een verhaal een monoloog houdt over zeeglas, waarin hij uitlegt hoe iets scherps en gebrokens (een glasscherf) pas glad en mooi wordt als het jarenlang op de stromingen van de oceaan is rondgeslingerd, kan dat in de loop van het verhaal symbool staan voor het proces van opgroeien of herstellen van een trauma – maar niet elke lezer zal de symboliek daarvan opmerken. In dit geval zou zeeglas een voorbeeld zijn van een symbool dat binnen de context van het verhaal misschien moeilijker als symbool te herkennen is.

Is een symbool opzettelijk of niet?

In sommige gevallen, vooral als een symbool subtiel is, is het niet eens altijd duidelijk of de auteur de symboliek opzettelijk gebruikt, of dat de lezer zijn eigen betekenis aan de tekst geeft door iets als een symbool “in te lezen”. Maar dat is geen probleem. In feite is het een van de mooie dingen van symboliek: of er sprake is van symboliek in een tekst heeft evenveel te maken met de interpretatie van de lezer als met de bedoelingen van de schrijver.

Symbool vs. Metafoor

Op het eerste gezicht zijn symboliek en metafoor soms moeilijk van elkaar te onderscheiden – beide geven een tekst een betekenis die verder gaat dan de letterlijke betekenis, en beide gebruiken een ding om iets anders te vertegenwoordigen. Er zijn echter een paar belangrijke verschillen tussen metafoor en symboliek:

Metaforen vergelijken twee verschillende dingen door te stellen dat het ene ding het andere is (bijvoorbeeld: je ogen zijn de hemel). Dit gebeurt niet bij symboliek, waar de relatie tussen een symbool en datgene wat het vertegenwoordigt niet expliciet wordt aangegeven en van het ene ding niet wordt gezegd dat het het andere ding is. In plaats daarvan staat een symbool voor of vertegenwoordigt het iets anders.
Waar een metafoor wordt gebruikt om een ding met een ander te vergelijken op basis van gedeelde kenmerken, kunnen symbolen maar hoeven ze geen kenmerken gemeen te hebben met wat ze vertegenwoordigen. Zo eindigt Annie Proulx’ verhaal Brokeback Mountain met een personage dat de geur van een hemd in zich opneemt dat ooit door zijn verloren liefde werd gedragen. Het hemd heeft geen kenmerken gemeen met de geliefde – het symboliseert hem alleen in zoverre het ooit van hem was.

Symboliek en Allegorie

Een allegorie is een werk dat een moraal overbrengt door het gebruik van symbolische personages en gebeurtenissen. Niet elk werk waarin symbolen zijn verwerkt is een allegorie; een allegorie is eerder een verhaal waarin het merendeel van de personages en plotontwikkelingen als symbool dienen voor iets anders, of waarin de hele verhaallijn symbolisch is voor een breder verschijnsel in de samenleving.

De personages in het allegorische gedicht The Faerie Queene van Edmund Spenser zijn bijvoorbeeld niet erg complex of diepzinnig: ze zijn meer bedoeld om deugden of ideeën te belichamen dan dat ze op echte mensen moeten lijken. Hester Prynne daarentegen (de hoofdpersoon van Nathaniel Hawthorne’s zeer symbolische roman The Scarlet Letter) vertoont als personage een grote mate van complexiteit en individualiteit die verder gaat dan wat zij symboliseert, zodat het niet echt zin heeft om te zeggen dat The Scarlet Letter een allegorie is over overspel; het is eerder een roman die letterlijk over overspel gaat en symbolische aspecten heeft. Kortom, alle allegorieën zijn in hoge mate symbolisch, maar niet alle symbolische geschriften zijn allegorisch.

Symboliekvoorbeelden

Symboliek komt veel voor in allerlei soorten verhalende literatuur, poëzie, film, en zelfs toespraken.

Voorbeelden van symboliek in de literatuur

Auteurs verwerken symboliek vaak in hun werk, omdat symbolen de lezer op een emotioneel niveau aanspreken en grote en complexe ideeën beknopt kunnen overbrengen.

Symboliek in Annie Proulx’s “Brokeback Mountain”

De volgende passage uit Annie Proulx’s korte verhaal “Brokeback Mountain” beschrijft het bezoek van een personage genaamd Ennis aan het ouderlijk huis van een verloren geliefde genaamd Jack. Daar vindt Ennis een oud overhemd van hem, genesteld in een van Jacks overhemden.

Aan de noordkant van de kast maakte een kleine sponning in de muur een lichte schuilplaats en hier, stijf met lange ophanging aan een spijker, hing een overhemd. Hij tilde het van de spijker. Jacks oude overhemd uit de tijd van Brokeback. Het opgedroogde bloed op de mouw was zijn eigen bloed, een bloedneus op de laatste middag op de berg toen Jack, in hun krampachtige worstelen, Ennis’ neus hard met zijn knie had gestoten. Hij had het bloed, dat overal zat, over hen beiden, gestelpt met zijn overhemdsmouw, maar het stokken had niet gehouden, want Ennis was plotseling van het dek gezwaaid en had de dienende engel in de wilde columbine gelegd, met gevouwen vleugels.

Het overhemd leek zwaar tot hij zag dat er een ander overhemd in zat, de mouwen zorgvuldig naar beneden gewerkt in de mouwen van Jack. Het was zijn eigen geruite overhemd, verloren, dacht hij, lang geleden in een of andere verdomde wasserij, zijn vuile overhemd, de zak gescheurd, knopen ontbrekend, gestolen door Jack en hier verborgen in Jacks eigen overhemd, het paar als twee huiden, de een in de ander, twee in een. Hij drukte zijn gezicht in de stof en ademde langzaam in door zijn mond en neus, hopend op de zwakste rook en berg salie en zoute zoete stank van Jack, maar er was geen echte geur, alleen de herinnering eraan, de ingebeelde kracht van Brokeback Mountain waarvan niets meer over was dan wat hij in zijn handen hield.

Proulx’ beschrijving van de shirts klinkt alsof het een beschrijving zou kunnen zijn van het gevoel van intimiteit dat geliefden delen: ze schrijft dat ze “als twee huiden zijn, de een in de ander, twee in een.” De overhemden symboliseren de liefde die de twee mannen deelden, maar Proulx vermijdt om Ennis’ gevoelens direct uit te leggen door in plaats daarvan symboliek te gebruiken in haar beschrijving van de overhemden.

Symboliek in Percy Bysshe Shelley’s “Ozymandias”

In het sonnet “Ozymandias” gebruikt Shelley het verhaal van een ontmoeting met een vervallen monument om de vernietigende kracht van de natuur, de vergankelijkheid van de politieke prestaties van de mens, en de lange levensduur van de kunst te illustreren.

Ik ontmoette een reiziger uit een antiek land
Wie zei: Twee grote en slurfloze benen van steen
Staan in de woestijn. Vlakbij hen, op het zand,
Half gezonken, ligt een verbrijzeld gelaat, waarvan de frons,
En de gerimpelde lip, en de sneer van koud bevel,
Vertellen dat zijn beeldhouwer goed de hartstochten las
die nog overleven, gestempeld op deze levenloze dingen,
De hand die hen bespotte, en het hart dat hen voedde;
En op de sokkel verschijnen deze woorden:ijn naam is Ozymandias, koning der koningen. Kijk naar mijn werken, gij machtigen, en wanhoop!”
Niets daarbuiten blijft over. Rondom het verval
van dat kolossale wrak, grenzeloos en kaal
strekt zich ver weg het eenzame en vlakke zand uit.

De symboliek in Shelley’s gedicht verandert het half gezonken monument in een krachtige voorstelling van het verstrijken van de tijd. Het gedicht herinnert de lezer eraan dat natuurkrachten een einde zullen maken aan de heerschappij van alle rijken en aan het leven van ieder mens, koning of gewone man. In de slotregels plaatst het gedicht twee zeer verschillende symbolen naast elkaar: het gevallen standbeeld, dat sterk is verkleind ten opzichte van zijn vroegere omvang, en de enorme, dorre en onveranderlijke woestijn. Het standbeeld van Ozymandias staat dus symbool voor de sterfelijkheid en kleinheid van de mens ten opzichte van de tijd en de natuur.

Symboliek in Ralph Ellison’s Invisible Man

In hoofdstuk tien van Invisible Man, gaat de hoofdpersoon aan het werk in de Liberty Paints Factory – de maker van een verf “die zo wit is dat je er een stuk steenkool mee kunt verven dat je het met een voorhamer moet openbreken om te bewijzen dat het niet door en door wit is” – waar hij tot zijn verrassing ontdekt dat aan het recept voor de stralend witte verf eigenlijk een paar druppels zwarte verf moeten worden toegevoegd. De symboliek van de zwarte verf die in het wit verdwijnt is een directe verwijzing naar de “onzichtbaarheid” van zwarte mensen in Amerika – een van de hoofdthema’s van Ellisons boek.

“Het idee is om elke emmer te openen en er tien druppels van dit spul in te doen,” zei hij. “Dan roer je het tot het verdwenen is. Nadat het gemengd is neem je deze kwast en schildert een monster op een van deze.” Hij haalde een aantal kleine rechthoekige plankjes en een kwastje uit zijn jaszak. “Begrijpt u?”
“Ja, meneer.” Maar toen ik in de witte afgestudeerde keek, aarzelde ik; de vloeistof binnenin was doodzwart. Probeerde hij me voor de gek te houden?

Symboliek in film

Filmmakers kennen aan bepaalde voorwerpen vaak een emotionele betekenis toe. Deze visuele symbolen kunnen een licht werpen op de beweegredenen van een personage of later in de film een belangrijke rol spelen.

Symboliek in Orson Welles’ Citizen Kane

In de slotscène van Orson Welles’ Citizen Kane kijkt de camera naar een slee met het woord “Rosebud” erop afgedrukt – hetzelfde woord dat de krantenmagnaat Charles Foster Kane op zijn sterfbed uitspreekt. De film zelf geeft een beeld van Kane’s meedogenloze pogingen om de macht in zijn bedrijfstak te consolideren. Maar in zijn laatste momenten herinnert hij zich de slee die hij associeerde met de gelukkige dagen van zijn jeugd. De “Rosebud” slee kan beschreven worden als een symbool van Kane’s jeugdige onschuld en idealisme, die hij uit het oog verloor in zijn streven naar macht. De slee is een van de beroemdste symbolen in de filmgeschiedenis.

Symboliek in toespraken

Orator gebruiken symboliek vaak om dezelfde redenen als schrijvers dat doen – symbolen kunnen een toespraak emotioneel gewicht geven en kunnen staan voor brede thema’s en centrale onderdelen van hun betoog.

Symboliek in de inaugurele rede van John F. Kennedy in 1961

In de openingszinnen van zijn inaugurele rede in 1961 beweert president Kennedy dat zijn inauguratie het symbool is van een nieuw tijdperk in de Amerikaanse geschiedenis, dat zowel wordt gekenmerkt door eerbied voor het verleden als door innovatie in de komende jaren:

Wij vieren vandaag niet een overwinning van een partij, maar een viering van vrijheid-symboliseren zowel een einde als een begin-symboliseren zowel vernieuwing als verandering. Want ik heb voor u en de Almachtige God dezelfde plechtige eed gezworen die onze voorvaderen bijna een eeuw en driekwart geleden voorschreven.

Hier pleit president Kennedy voor de symbolische betekenis van zijn verkiezing, door te suggereren dat zijn inhuldigingsdag staat voor de vooruitgang in Amerika die spoedig zal komen. Hoewel het geen bijzonder subtiel gebruik van symboliek is, heeft Kennedy’s bewering dat zijn eerste dag in functie de eerste van vele stappen voorwaarts voor Amerika betekent, waarschijnlijk een aanzienlijke emotionele impact op zijn publiek gehad.

Symboliek in Barack Obama’s toespraak over de 50e verjaardag van de Selma-marsen

In zijn toespraak over de 50e verjaardag van de stembusmarsen van Selma naar Montgomery in 1965, noemt president Obama de Edmund Pettus-brug (in Selma, Alabama) een symbool van de Amerikaanse vooruitgang en veerkracht.

Het Amerikaanse instinct dat deze jonge mannen en vrouwen ertoe bracht de fakkel op te pakken en deze brug over te steken, is hetzelfde instinct dat patriotten ertoe bewoog revolutie te verkiezen boven tirannie. Het is hetzelfde instinct dat immigranten van over de oceanen en de Rio Grande aantrok; hetzelfde instinct dat vrouwen ertoe bracht naar de stembus te gaan en arbeiders ertoe bracht zich te organiseren tegen een onrechtvaardige status quo; hetzelfde instinct dat ons ertoe bracht een vlag te planten op Iwo Jima en op het oppervlak van de maan.

In dit voorbeeld bracht president Obama hulde aan de activisten die door de staatspolitie in elkaar werden geslagen nadat ze in 1965 tijdens een demonstratie in Selma, Alabama, de Edmund Pettus-brug waren overgestoken. Door hun volharding in het aangezicht van politiegeweld te vergelijken met andere prominente voorbeelden van Amerikaans verzet, zoals de Amerikaanse Revolutie, beweert Obama dat de demonstranten symbool staan voor een typisch Amerikaanse eigenschap: een toewijding aan het veiligstellen en beschermen van persoonlijke vrijheid. In Obama’s toespraak kan het oversteken van de brug dus worden gezien als een symbool van de lange strijd voor burgerrechten.

Waarom gebruiken schrijvers symboliek?

Een literair werk zonder enige vorm van symboliek is moeilijk te vinden. Symboliek is een belangrijk literair middel om complexe verhalen te schrijven, omdat het de schrijver in staat stelt belangrijke informatie over te brengen zonder dat dingen direct hoeven te worden gezegd. Bovendien is het gebruik van symboliek wijdverbreid omdat het kan:

Lezers helpen complexe concepten en centrale thema’s te visualiseren, en hun ontwikkeling te volgen.
Schrijvers de mogelijkheid bieden om grote ideeën efficiënt en kunstig over te brengen.
Uitnodigen lezers om zelfstandig een tekst te interpreteren, in plaats van direct te worden verteld wat de auteur bedoelt.
Emotioneel gewicht aan een tekst toevoegen.
Thema’s verhullen die te controversieel zijn om openlijk te benoemen.
verandering of groei in personages of thema’s suggereren door verschuivingen in de manier waarop personages met bepaalde symbolen omgaan, of manieren waarop de symbolen zelf in de loop der tijd veranderen.

Andere nuttige bronnen voor symboliek

De Wikipedia-pagina over symbolen: Een nogal theoretische uiteenzetting over symboliek, die zich verdiept in concurrerende definities van de term die wellicht ingewikkelder of gedetailleerder zijn dan voor veel lezers noodzakelijk is. Toch laat de pagina zien hoe alomtegenwoordig symboliek is in taal en denken.
Cracked’s Lijst van 7 Films met Symboliek die je niet hebt opgemerkt: Hoewel de speculaties van de auteur soms grenzen aan samenzweringstheorieën, laat de lijst op zijn best zien hoe kunstenaars symbolen kunnen gebruiken om riskante thema’s te begraven in werken voor populaire consumptie.
The HyperTexts Page on The Best Symbols in Poetry and Literature: De uitleg hier is niet bijzonder diepgaand – zeker niet zo verfijnd als de symbolen die ze bespreken. Toch is dit nuttig als een overzicht van gedichten van grote schrijvers met voorbeelden van concrete, op voorwerpen gebaseerde symboliek.