Rudolf – in de leer bij de kroon

Geboren op 21 augustus 1858 in het slot Laxenburg ten zuiden van Wenen, was Rudolf het derde kind en de langverwachte zoon en erfgenaam van keizer Frans Jozef en keizerin Elisabeth.
Rudolf werd door zijn vader gedrild in de soldatendeugden discipline, gehoorzaamheid en uithoudingsvermogen, een aanpak die haaks stond op het tere gestel en de gevoelige aanleg van het kind. De volgende dag na zijn geboorte werd het kind door zijn trotse vader benoemd tot commandant van een infanterieregiment, en toen Rudolf twee jaar oud was droeg hij zijn eerste militaire uniform. De opvoeding van de jongen werd toevertrouwd aan een hooggeplaatst officier, generaal-majoor graaf Leopold Gondrecourt. Zijn opvoedingsmethoden waren bijna sadistisch: om het gespannen jongetje, dat in de ogen van zijn vader overgevoelig was, te harden, werd Rudolf onderworpen aan urenlange strenge militaire exercities in weer en wind, of midden in de nacht gewekt door pistoolschoten, waardoor het kind geestelijk en lichamelijk instortte.
Het isolement van de prins in zijn vroege jeugd werd nog verergerd door de moeilijkheden die hij ondervond bij het opbouwen van een relatie met zijn moeder, omdat Elisabeth de eerste jaren van zijn leven meestal afwezig was aan het hof. Bij haar terugkeer aan het Weense hof stelde Elisabeth vast, dat de opvoedingsmethoden, die haar zoon had ondergaan, hem tot een geestelijk en lichamelijk wrak hadden gemaakt. Op dit kritieke moment toonde Elisabeth haar wilskracht en stelde haar man in 1865 voor een ultimatum: of zij kreeg de absolute zeggenschap over de opvoeding van haar kinderen of zij zou het hof voorgoed verlaten.
Franz Joseph gaf toe aan de eisen van zijn vrouw, wat leidde tot een volledige ommekeer in het opvoedingsprogramma van de kroonprins. Zijn nieuwe leermeester, graaf Joseph Latour von Thurmburg, hield er zeer liberale opvattingen op na. Hij slaagde er spoedig in een vertrouwensrelatie met het schuchtere kind op te bouwen, en totdat Rudolf in 1877 zijn opleiding had voltooid, zou hij de meest invloedrijke figuur blijven in het leven van de prins, die zeer intelligent was en dorstte naar kennis. Het zwaartepunt van Rudolfs opvoeding lag nu niet meer zozeer bij de militaire vorming als wel bij de wetenschap en de algemene kennis, die door de aristocratie in die tijd als weinig meer dan burgerlijke muggenzifterij en sofisterij werden beschouwd. De kroonprins kreeg een opvoeding die op de hoogte was van de hedendaagse stromingen, waardoor hij uitgroeide tot een fervent liberaal die openstond voor nieuwe ideeën. Zijn contact met intellectuelen, geleerden en wetenschappers vervreemdde hem van de idealen van de aristocratische samenleving. Tot grote spijt van de kroonprins stond zijn vader echter niet toe dat hij aan de universiteit ging studeren, omdat dit zijn stand niet zou hebben gepast.