Prijsindex: Betekenis, gebruik en belang

Laten we de betekenis, het gebruik en het belang van de prijsindex eens grondig bestuderen.

Betekenis:

De veranderingen in de prijsniveaus worden gemeten met behulp van een schaal die prijsindex wordt genoemd. Dit is het meest bruikbare instrument om veranderingen in het prijspeil te meten.

In de meeste landen worden prijsindexcijfers gebruikt om de inflatie te meten, waarbij elk indexcijfer zich concentreert op de prijzen van een verzameling goederen en diensten die voor een bepaald segment van de economie van belang zijn.

De consumentenprijsindex richt zich op goederen en diensten die doorgaans door huishoudens worden gekocht; de producentenprijsindex richt zich op goederen die door het bedrijfsleven worden gekocht; en een index van het BBP-kettingtype meet prijsveranderingen in de economie als geheel. Om de indexcijfers te kunnen berekenen, moeten we weten wat een prijsindex is, hoe hij is opgebouwd en hoe hij wordt geïnterpreteerd.

Een prijsindex is een maatstaf voor prijsveranderingen op basis van een procentuele schaal. Een prijsindexcijfer kan worden gebaseerd op de prijzen van een enkel artikel of van een geselecteerde groep artikelen, een zogeheten marktkorf. Voor de berekening van de consumentenprijsindex worden bijvoorbeeld enkele honderden goederen en diensten gebruikt, zoals huur, elektriciteit en auto’s. Omdat een marktkorf een reeks goederen en diensten omvat, geeft het een uitgebreidere meting van de inflatiedruk dan een enkel artikel zou doen.

Samenstelling en gebruik van prijsindexcijfers:

We weten dat goederen en diensten worden gewaardeerd in termen van geld. Hun prijzen geven hun relatieve waarde aan. Als de prijzen stijgen, daalt de hoeveelheid die met een vast geldbedrag kan worden gekocht; als de prijzen dalen, stijgt de hoeveelheid die kan worden gekocht. Met andere woorden, als de prijzen dalen, stijgt de waarde van het geld; en als de prijzen stijgen, daalt de waarde van het geld.

Een indexcijfer is een statistisch instrument dat wordt gebruikt om prijsveranderingen uit te drukken als een percentage van de prijzen in een basisjaar (of op een basisdatum). (Deze basisdatum wordt aangegeven met een zinsnede als “1980= 100”.) In dit geval worden de prijsbewegingen uitgedrukt als procentuele veranderingen ten opzichte van het gemiddelde niveau in 1980.

In India zijn er verschillende prijsindexcijfers, zoals het indexcijfer van de detailhandelsprijzen, het indexcijfer van de groothandelsprijzen, het indexcijfer van de kosten van levensonderhoud van industriearbeiders, de exportprijzen, enzovoorts. Voor het meten van veranderingen in elk prijspeil kan een apart indexcijfer worden berekend. De methode van berekening is echter in alle gevallen dezelfde.

Een indexcijfer wordt eenvoudigweg samengesteld door een groep goederen te selecteren, de prijzen daarvan in een bepaald jaar (het basisjaar) te noteren en het cijfer 100 bij het totaal op te tellen. Als de prijzen van de geselecteerde goederen in het volgende jaar met bijvoorbeeld 3% stijgen, is het indexcijfer aan het eind van het jaar 103. Een prijsdaling van 1% zou worden weergegeven door een indexcijfer van 99.

Twee verwante punten kunnen in dit verband worden opgemerkt:

1. De waarde van geld:

In de eerste plaats verschillen de prijzen van grondstoffen, groot- en kleinhandel, niet alleen van elkaar, maar kunnen zij zich ook in verschillende richtingen en in verschillende tempo’s op een bepaald moment bewegen. Er bestaat dus niet zoiets als “de waarde van geld”. We moeten denken aan de waarde van geld voor bepaalde doeleinden of in verschillende sectoren van de economie.

2. Ontwikkeling van de detailhandelsprijzen:

Zelfs binnen een specifieke sector, b.v. de detailhandel, zal elk goed op verschillende plaatsen en zelfs in verschillende winkels in dezelfde stad verschillende prijzen hebben. Bovendien kopen verschillende mensen verschillende dingen en zelfs wanneer zij dezelfde dingen kopen, kopen zij deze in verschillende hoeveelheden.

Dus is het niet juist om een daling van de gemiddelde detailhandelswaarde van geld te behandelen als “een stijging van de kosten van levensonderhoud”. Het betekent alleen dat de kosten voor een bepaald deel van de samenleving om op de normale manier te leven, zijn gestegen. Voor een gezin in een ander deel van de samenleving kunnen de kosten van levensonderhoud in meer of mindere mate zijn gestegen of zelfs gedaald.

Drie stappen:

Bij het opstellen van een indexcijfer van de detailhandelsprijzen zijn drie stappen betrokken. Eerst moet worden bepaald welke bevolkingsgroep door de index moet worden gedekt. Daarna moet worden nagegaan hoe de betrokken gezinnen hun geld uitgeven. Tenslotte moet een basisjaar voor de index worden gekozen.

1. Welk deel van de bevolking?

Dit hangt af van de aankoop waarvoor de index zal worden gebruikt. Als de index wordt gebruikt om de ouderdomspensioenen te regelen, moet worden uitgegaan van het uitgavenpatroon van bejaarden. Als de index zal worden gebruikt om het welzijn en de economische vooruitgang van de gemeenschap als geheel te beoordelen, moet informatie worden verzameld bij een dwarsdoorsnede van de mensen (d.w.z. alle klassen van mensen). Het zou te lichtvaardig zijn de zeer rijken en de zeer armen uit te sluiten, omdat hun uitgavenpatroon zo sterk afwijkt van dat van de rest van de samenleving dat zij, indien zij zouden worden meegeteld, het gemiddelde beeld onnodig zouden vertekenen.

2. Wat is het gemiddelde uitgavenpatroon van de geselecteerde groep?

Dit wordt achterhaald door een enquête te houden onder de bestedingen van de gezinnen in de groep. Een aselecte steekproef van gezinnen moet elk detail van de uitgaven in een willekeurige selectie van weken gedurende het hele jaar opgeven. Op basis van deze gegevens wordt een gemiddeld uitgavenpatroon berekend.

3. Wat moet de basisdatum (jaar) zijn?

Bij het bepalen van de basisdatum van de index – die zo dicht mogelijk bij de periode van de enquête moet liggen – is het van belang rekening te houden met (een) normaal(e) jaar (jaren). Uitzonderlijke jaren – zoals oorlogs-, nood- of revolutiejaren – moeten worden vermeden. Bepaalde factoren die de prijzen in oorlogstijd beïnvloeden, zullen zich in de toekomst (vredestijd) immers waarschijnlijk niet meer herhalen.

De basisvergelijking:

De vergelijking voor de berekening van een indexcijfer voor een bepaald jaar is

rupee-uitgaven voor een bepaald jaar/rupee-uitgaven voor het basisjaar x 100

= prijsindexcijfer voor een bepaald jaar.

Bij voorbeeld, in jaar 4 is 600 Rs nodig om te kopen wat in het basisjaar met 500 Rs is gekocht. Door deze getallen in de vergelijking te verwerken, verkrijgt men.

Rs. 600/Rs. 500 x 100 = 120,0.

Om een jaarlijkse procentuele verandering van de prijzen tussen twee opeenvolgende jaren, 1 en 2, in een prijsindexcijfer te bepalen, gebruikt u de volgende vergelijking:

jaar 2 indexcijfer – jaar 1 indexcijfer/jaar 1 indexcijfer x 100

= jaarlijkse procentuele verandering.

Bijv. als P1, = 105 en P0 = 100 van dan wordt de jaarlijkse prijsverhoging:

105 – 100 / 100 x 100%

= 5%

Berekeningswijze:

De berekeningsmethode wordt geïllustreerd in tabel 19.1. We gebruiken denkbeeldige cijfers en nemen eenvoudigheidshalve slechts drie goederen in het consumptiepakket op.

De methode kan eenvoudig worden uitgelegd door aan te nemen dat de index slechts twee artikelen omvat – bijvoorbeeld brood en boter. Het zou natuurlijk gemakkelijk zijn een eenvoudig gemiddelde te nemen van hun prijsveranderingen over een bepaalde periode, maar dit zou geen juiste indicatie geven van de verandering in de gecombineerde kosten ervan voor de consument, tenzij de gezinsuitgaven voor elk produkt hetzelfde zijn.

Bij voorbeeld, als de prijs van brood met 70% en van boter met 10% zou stijgen, zou de gemiddelde stijging 40% zijn. Maar hun gecombineerde kosten zouden niet precies dat gemiddelde stijgen als de consumenten meer uitgeven aan bijvoorbeeld brood dan aan boter.

Om rekening te houden met het verschillende belang van de artikelen in de index, wordt een systeem van gewichten gebruikt. In een indexcijfer van de detailhandelsprijzen wordt elk artikel gewogen volgens zijn relatieve belang in het gemiddelde gezinsbudget

Dus, als van elke roepie die dagelijks aan brood en boter wordt besteed 80 P aan brood en 20 P aan boter wordt besteed, geeft de verhouding 80-20 hun relatieve belang weer en vertegenwoordigen deze cijfers hun respectieve gewichten op een totaal van 100. Door gebruik te maken van de gewichten houdt onze index rekening met het feit dat de consumenten vier keer zoveel uitgeven aan brood als aan boter.

Laten wij nu de gewogen index berekenen uitgaande van de oorspronkelijke veronderstelling dat de prijs van brood met 70% en van boter met 10% is gestegen. Ten eerste is het gebruikelijk om procentuele prijsveranderingen in een index uit te drukken door alle prijzen 100 te noemen, op de begindatum (of basisdatum).

De procentuele stijgingen voor brood en boter worden dus respectievelijk weergegeven door de getallen 170 en 110. (Als de prijs bijvoorbeeld met 10% daalt, wordt het getal 90.) Het indexcijfer voor elk artikel wordt dan vermenigvuldigd met het gewicht ervan. De resulterende producten worden vervolgens bij elkaar opgeteld en het totaal wordt ten slotte gedeeld door de som van de gewichten, zoals geïllustreerd in tabel 19.2.

Tabel 19.2: Berekening van het indexcijfer:

Het gewogen indexcijfer van 158 geeft een gecombineerde prijsstijging van 58% te zien in plaats van een stijging van 40% bij gebruik van een ongewogen gemiddelde. Het verschil ontstaat doordat de grotere prijsstijging betrekking heeft op brood, waaraan onze consumenten meer uitgeven.

Belang van indexcijfers:

De index van de consumptieprijzen en andere maatstaven voor de inflatie worden door academici, zakenmensen en regeringsambtenaren niet uit ijdele nieuwsgierigheid bestudeerd. De indexen hebben veeleer een belangrijke invloed op de beslissingen van beleidsmakers en op de werking van de economie. Zij zijn rechtstreeks van invloed op de lonen van vakbondswerknemers die op basis van de consumentenprijsindex correcties voor de kosten van levensonderhoud ontvangen, en zij zijn ook van invloed op de hoogte van veel inkomensuitkeringen van niet-vakbondswerknemers.

Werkgevers en werknemers kijken vaak naar deze indexen bij het bepalen van “billijke” loonsverhogingen. Sommige overheidsprogramma’s, zoals de sociale zekerheid, baseren veranderingen in de maandelijkse uitkeringen op een variatie van een van deze indexen. Particuliere contracten kunnen voorzien in prijsaanpassingen op basis van de producentenprijsindex en in sommige gevallen zijn andere betalingen, zoals kinderalimentatie en huur, aan een van deze indexen gekoppeld.

Indexcijfers kunnen voor uiteenlopende doeleinden worden gebruikt. Door de indexcijfers van verschillende jaren achter elkaar te vergelijken, kan worden vastgesteld of het prijspeil stijgt of daalt en hoe groot de verandering is. De overheid kan dan passende maatregelen nemen om de slechte effecten van prijsveranderingen in beide richtingen tegen te gaan.

Indexcijfers van de kosten van levensonderhoud kunnen worden gebruikt om de omstandigheden van de arbeidersklasse te beoordelen. In sommige landen worden de lonen aangepast aan de veranderingen in het indexcijfer van de kosten van levensonderhoud, zodat de arbeiders niet in nood komen wanneer de prijzen stijgen.

Indexcijfers zijn nuttig om de prijssituatie van het ene jaar te vergelijken met die van het andere. Zo laten de indexcijfers van de jaren 1939 tot 1945 zien hoe het prijspeil en de waarde van het geld in die jaren zijn veranderd. Maar vergelijkingen op lange termijn moeten niet worden gemaakt. Het is nutteloos om het indexcijfer van 1939 te vergelijken met dat van 1999.

De reden hiervoor is dat er in 1999 veel nieuwe goederen zijn bijgekomen en dat de meeste goederen van 1939, die in 1999 nog steeds in gebruik zijn, sterk in kwaliteit zijn veranderd. Wanneer het tijdsinterval veel te lang is, is er geen gemeenschappelijke basis voor vergelijking. Dit geldt ook voor indexcijfers van verschillende landen.