Wanneer mensen besluiten geen dieren meer te eten, laten ze sommige diersoorten misschien op hun bord liggen omdat ze denken dat die dieren geen pijn voelen. In wetenschappelijke kringen wordt nu algemeen aanvaard dat zoogdieren, vogels en vissen gevoelens, voorkeuren en het vermogen om pijn te voelen hebben. Maar hoe zit het met schelpdieren?
De term “schelpdieren” omvat een breed scala aan ongewervelde waterdieren die door de mens als voedsel worden gebruikt. De meest gegeten schelpdieren zijn schaaldieren (garnalen, kreeften en krabben) en weekdieren, een brede categorie die koppotigen (inktvissen en octopussen) en tweekleppigen (dieren met scharnierende schelpen zoals kokkels, oesters en sint-jakobsschelpen) omvat.
Peekleppigen worden tot de intelligentste ongewervelde dieren gerekend. Een octopus met de naam Otto in een Duits aquarium bracht de tijd door met de heremietkreeften in zijn aquarium te jongleren. Hij bracht het personeel in verwarring door regelmatig stroomstoringen te veroorzaken, tot ze hem uiteindelijk betrapten toen hij op de rand van zijn tank klom en een waterstraal op de lamp afvuurde. Octopussen hebben zelfs met succes door doolhoven genavigeerd. Inktvissen en octopussen hebben een heel andere fysiologie dan zoogdieren, maar ze kunnen spelen, leren en denken – en ze verdienen het niet om als avondmaal te worden geserveerd.
Sommigen geloven dat garnalen, krabben en kreeften – die allemaal nauwer verwant zijn aan insecten dan aan gewervelde dieren – in het geheel geen pijn kunnen voelen. Maar recente wetenschappelijke studies hebben aangetoond dat schaaldieren een centraal zenuwstelsel hebben dat wel degelijk in staat is om de gewaarwording van pijn te genereren. Schaaldieren geven stresshormonen af (analoog aan onze bijnierhormonen) als reactie op pijnlijke gebeurtenissen. Als u ooit een kreeft of een krab in een pan met kokend water hebt zien zakken, hebt u gezien hoe deze dieren net zo hard voor hun leven vechten als ieder ander dier in dezelfde situatie. Een kreeft kan niet schreeuwen, maar dat betekent niet dat hij geen pijn voelt in de tijd die hij nodig heeft om dood te koken. En schaaldieren lijden nog op andere manieren – ze worden vaak levend vervoerd naar restaurants en supermarkten en samengeperst in tanks waar ze zo gestrest zijn dat hun klauwen moeten worden dichtgebonden om te voorkomen dat ze elkaar aanvallen.
Zonder duidelijke poten of gezichten zien tweekleppigen er minder dierlijk uit dan andere schelpdieren. Maar ze kunnen een verrassende verscheidenheid aan gedrag vertonen. Jakobsschelpen kunnen wegzwemmen van roofdieren door met hun schelp te “wapperen”. Ze kunnen licht en beweging waarnemen met kleine ogen die zich rond de omtrek van hun lichaam bevinden. Venusschelpen kunnen ontsnappen door zich in het zand te graven. Mosselen zijn in staat om zich geleidelijk te verplaatsen naar een beter onderkomen en zich op een nieuwe plaats te vestigen. Oesters beschermen hun zachte lichaam door bij het eerste geringste gevaar hun schelp stevig dicht te knijpen.
Naarmate we meer te weten komen over de vele diersoorten met wie we deze planeet delen, ontdekken we steeds weer dat ze intelligenter zijn, meer gevoel hebben en meer empathie tonen dan we tot nu toe dachten. Het bewijs voor het bewustzijn van inktvissen, octopussen en schaaldieren wordt steeds duidelijker. We weten nog niet of oesters pijn voelen, maar als dat zo is, vertegenwoordigen ze een zeer groot aantal lijdende dieren – één maaltijd kan de dood van 12 of meer oesters vereisen. We hoeven geen oesters, sint-jakobsschelpen en kokkels te eten om te overleven. Is de smaak van Oesters Rockefeller of New England Clam Chowder zo belangrijk voor ons dat we deze dieren niet het voordeel van de twijfel kunnen geven?