Leren hoe je ogen in een verhaal beschrijft zonder je toevlucht te nemen tot cliché’s helpt om je te onderscheiden van amateuristische fictie. Veel beginnende auteurs vertrouwen te veel op oogbeschrijvingen en oogkleur om een indruk van hun personages te creëren. Hier zijn 7 tips om op een creatieve manier over de ogen van je personages te praten:
Maak van de ogen van personages een bron van contrast of ongerijmdheid.
Bedenk hoe ogen psychologische toestanden kunnen communiceren.
Laten we deze punten eens wat uitpakken:
Vermijd fixatie op oogkleur
De kleur van iemands ogen vertelt ons niet of hij aardig of wreed is, een optimist of een pessimist. Vaak richten aspirant-auteurs zich bij het beschrijven van personages meer op de ogen dan op iets anders. Hoewel dit een kenmerk is dat ons opvalt (vooral als iemand ongewone, opvallende ogen heeft), zijn er nog veel meer interessante gelaatstrekken.
Oefen als oefening eens met het beschrijven van het gezicht van een personage. Beschrijf de mond, neus, wenkbrauwen, kin en oren.
Een manier om de beschrijving van de ogen interessanter te maken, is de ogen van personages te laten opvallen in relatie tot karaktereigenschappen of andere kenmerken:
Maak de ogen van personages een bron van contrast of ongerijmdheid
Het uiterlijk van mensen zit vaak vol vreemde juxtaposities en contrasten. De man met het grote, rossige gezicht kan kleine, delicate handen hebben. Een manier om de ogen van personages effectief te beschrijven is door ze te gebruiken om contrast te creëren. Een personage met een nerveus temperament kan bijvoorbeeld een intense, doordringende blik hebben die je niet zou verwachten, gezien zijn nerveuze of vermijdende gedrag.
Beschrijf de ogen om de ontwikkeling van het verhaal te ondersteunen
Een van de redenen waarom beschrijvingen van de ogen van romanpersonages soms als cliché overkomen, is dat schrijvers ogen beschrijven zonder er iets mee te doen. Ze glimlachte en keek hem aan met haar grijsgroene ogen’ leest een beetje ongemakkelijk omdat de oogkleur van het personage niet bijzonder relevant is. De aandacht erop vestigen doet bijna afbreuk aan de belangrijkste actie hier – de kortstondige verbinding tussen twee personages.
Hoewel je oogbeschrijving effectief kunt gebruiken op belangrijke punten van de karakterontwikkeling. Als een personage bijvoorbeeld getuige is van een gruwelijke scène, kunnen zijn ogen voor voorbijgangers leeg lijken of op een andere manier spookachtig. In Dostojevski’s Misdaad en Straf, wanneer de hoofdpersoon Raskolnikov op een ongebruikelijk tijdstip, ongepland, een bejaarde pandjesbaas komt opzoeken, beschrijft Dostojevksy de ogen van de pandjesbaas om de veranderde omstandigheden van hun interactie en het besef van de vrouw daarvan weer te geven:
‘De deur werd als voorheen op een klein kiertje geopend, en opnieuw staarden twee scherpe en achterdochtige ogen hem vanuit de duisternis aan.’ (Misdaad en straf, hoofdstuk 7)
Gebruik bijvoeglijke naamwoorden die beschrijven hoe de ogen van een personage eruit zien om de toon en de stemming van een scène te ondersteunen en de aandacht te vestigen op verhaalontwikkelingen, zoals Dostojevski doet. Maar vertrouw niet te veel op bijvoeglijke naamwoorden om indruk te maken op een personage. Laat daden en woorden ook spreken.
Beschrijf de oogzone in plaats van alleen de oogkleur
Om clichématige oogbeschrijvingen te vermijden, beschrijf in plaats van de kleur de oogzone. Bijvoorbeeld, als er wallen onder de ogen van een personage zitten, geeft dit vermoeidheid en/of angst aan. Opgezwollen, gezwollen of rood omrande ogen wijzen op recente emotionele problemen. Vernauwde ogen wijzen op vijandigheid of achterdocht. Halfgesloten ogen duiden op slaperigheid.
Er zijn talloze manieren om ogen te beschrijven die naast het uiterlijk ook emotie en psychologische toestand tonen. Laat je oogbeschrijvingen meer werk doen voor je verhaal.
Denk na over hoe ogen psychologische toestanden kunnen communiceren
In het verlengde van het bovenstaande punt, denk na over hoe je oogbeschrijvingen indrukken creëren over het temperament en de psychologie van je personages. Bijvoorbeeld, een personage dat vaak knippert kan een beetje nerveus zijn. Aan de andere kant kan een personage dat vaak met haar ogen rolt een cynische tiener zijn die ‘er nu even helemaal klaar mee is’.
Het belangrijkste is dat je niet overdrijft met oogbeschrijvingen. Als een personage een paar keer met haar ogen rolt, geeft dat aan dat ze sarcastisch is. Maar als ze dit elke pagina doet, kan het snel afgezaagd raken.
Lees voorbeelden van goede oogbeschrijvingen uit de literatuur
Het is handig om een apart dagboek bij te houden voor karakterbeschrijvingen waar je van houdt. Op die manier kun je, wanneer je een personage probeert te beschrijven, effectieve beschrijvingen doorbladeren en jezelf eraan herinneren wat werkt.
Bekende boeken zijn doorspekt met geweldige oogbeschrijvingen. In Misdaad en straf, bijvoorbeeld, creëert Dostojevski een passende spannende en griezelige toon wanneer Raskolnikovs familie hem in zijn woning komt bezoeken en bij binnenkomst argwanend wordt bekeken door de hospita:
‘toen zij bij de deur van de waardin op de vierde verdieping kwamen, merkten zij dat haar deur op een klein kiertje openstond en dat twee scherpe zwarte ogen hen vanuit de duisternis binnen in de gaten hielden.
De beschrijving is eenvoudig maar doeltreffend. Het bijvoeglijk naamwoord ‘scherp’ komt voor de kleur ‘zwart’, zoals het hoort, omdat het de meer beschrijvende en informatieve van de twee is.
Hoewel het niet effectief is om alleen de kleur van de ogen te beschrijven, beschrijven veel succesvolle auteurs wel de kleur van de ogen – zelfs onwaarschijnlijke kleuren zoals J.K. Rowling doet wanneer ze de schurk van Harry Potter, Lord Voldemort, beschrijft:
‘witter dan een schedel, met brede, levendige scharlaken ogen en een neus die zo plat was als die van een slang met spleetjes als neusgaten’.
Rowling plaatst, net als Dostojevski, de belangrijkste, emotie-overbrengende descriptor voorop. Hoewel Voldemorts ogen ‘scharlakenrood’ zijn, een niet-standaard oogkleur, worden ze eerst beschreven als ‘levendig’, wat een immense woede overbrengt die past bij een schurk.
Maak meer dan alleen leren hoe je ogen in een verhaal beschrijft
Om personages echt briljant te beschrijven, beschrijf je aspecten van je personage die het meest relevant zijn voor een bepaalde scène. Als een personage bijvoorbeeld op de vlucht is voor de plaats van een misdrijf, is de kleur van zijn ogen nauwelijks relevant. Maar het beschrijven van hun lichaamstaal (als ze ongemerkt langs voorbijgangers proberen te glippen) of ademhaling kan de spanning verhogen.
Zo belangrijk als het is om te weten hoe je ogen in een verhaal beschrijft zonder clichés te gebruiken, zo belangrijk is het om afgeronde karakterbeschrijvingsvaardigheden te hebben.
Doe mee aan Now Novel en maak gedetailleerde karakterschetsen aan de hand van onze geleide aanwijzingen. Krijg nuttige feedback op je karakterbeschrijvingen van je online schrijfcommunity.