Neurofeedback

Neurofeedback, een specifieke vorm van biofeedback, is ontworpen om hersengolven in realtime te monitoren, kwantificeren en trainen om mensen te helpen hun vermogen om de hersenfunctie te reguleren, te vergroten. Bij deze aanpak wordt gebruik gemaakt van gespecialiseerde apparatuur – meestal een elektro-encefalograaf (EEG) – om de elektrische activiteit van de hersenen te meten en te registreren. Deskundigen werken vervolgens met deze informatie om positieve hersenactiviteit te bevorderen en/of hersengebieden te identificeren en aan te pakken die te maken kunnen hebben met ontregeling.

Deze benadering van de behandeling, die ook wel neurobiofeedback, EEG biofeedback, brainwave biofeedback en neurotherapie wordt genoemd, is een niet-invasief proces, en zowel behandelaars als mensen die de behandeling ondergaan, melden dat het volkomen veilig en pijnloos is.

• Geschiedenis en ontwikkeling
• Hoe werkt neurofeedback
• Hoe gebruikt u neurofeedback voor therapie
• Hoe kan neurofeedback helpen?
• Gecertificeerd worden in Neurofeedback
• Zorgen en beperkingen

Geschiedenis en ontwikkeling

In 1924 maakte de Duitse psychiater Hans Berger ’s werelds eerste EEG-opname. Hij gebruikte een ballistische galvanometer en twee elektroden om metingen te doen bij een 17-jarige jongen die een neurochirurgische ingreep onderging. Berger publiceerde vervolgens 14 studies over zijn onderzoek naar EEG’s en bedacht de termen “alfagolf” en “betagolf”, waarmee hij de basis legde voor toekomstig werk in de neurowetenschappen, neurochirurgie en neurofeedback.

Het werk van Joe Kamiya en Barry Steadman hielp neurofeedback in de jaren zestig aanzienlijk vooruit. Kamiya, die algemeen wordt beschouwd als de vader van de moderne neurofeedback, deed onderzoek naar alfagolven en toonde aan dat mensen konden leren hun hersenactiviteit bewust te controleren en de “alfa-staat” te bereiken, een mentale toestand die nauw verbonden is met ontspanning en stressverlichting. Dit was de eerste geldige demonstratie van EEG neurofeedback training bij mensen.

Terwijl Steadman in 1965 onderzoek deed naar slaap, ontdekte hij bij toeval dat katten getraind konden worden om hun sensorimotorisch ritme (het EEG ritme over de sensorimotorische cortex) te verhogen door het gebruik van voedselbeloningen. Jaren later, toen Steadman voor de NASA onderzoek deed naar de gezondheidseffecten van blootstelling aan brandstof voor maanlandingen, ontdekte hij dat katten die in zijn laboratorium waren getraind om hun sensorimotorisch ritme te verhogen, veel beter bestand waren tegen de krampachtige effecten van de chemische stof en minder kans hadden op toevallen dan de andere katten die aan de stof waren blootgesteld. Later herhaalde hij zijn bevindingen met resusapen, en uiteindelijk toonde hij aan dat mensen met epilepsie konden leren hun aanvallen te verminderen door gebruik te maken van deze sensorimotorische ritmetraining,

In de jaren zeventig trok neurofeedback de aandacht van mensen die actief mediteerden en op zoek waren naar spirituele groei en verlichting. Als gevolg daarvan kreeg de techniek in die tijd bij veel onderzoekers een negatieve reputatie als een wetenschap in de marge. Uiteindelijk werden echter de voordelen van het gebruik van neurofeedback bij de behandeling van geestelijke gezondheid en medische problemen duidelijker. Deze verandering in perspectief, samen met een aantal ontwikkelingen in de computertechnologie, hebben ertoe bijgedragen dat de benadering zich heeft ontwikkeld tot een wetenschappelijke techniek die vandaag de dag niet ongebruikelijk is in de geestelijke gezondheidszorg en de medische praktijk.

Hoe neurofeedback werkt

Een elektro-encefalograaf (EEG) gebruikt elektroden, sensoren die op de hoofdhuid worden geplaatst, om de hersenactiviteit te meten door elektrische patronen op het oppervlak van de hoofdhuid van moment tot moment te volgen. Deze metingen zijn een weerspiegeling van de corticale activiteit, of hersengolven, van het individu.

Er zijn vier basistypen hersengolven:

• Bèta-golven zijn snel, hebben een lage amplitude, en worden geassocieerd met alertheid en opwinding, alsmede betrokken cognitieve activiteit.
• Alfagolven zijn langzamer, hebben een hogere amplitude dan bèta-golven, en worden geassocieerd met niet-arousal, mentale coördinatie, leren, en geest-lichaam integratie. Meditatie, rustige reflectie, het nemen van een pauze van het werk, of het maken van een wandeling zijn allemaal activiteiten waarvan gedacht wordt dat ze de productie van alfa-golven bevorderen.
• Theta golven, die langzamer zijn en een hogere amplitude hebben dan alfa golven, worden geassocieerd met geheugen, leren, levendige beelden, onderbewuste informatie, en een verhoogd bewustzijn van interne signalen. Deze hersengolven worden meestal gegenereerd wanneer een individu een consistente, repetitieve taak uitvoert waarvan het mogelijk is om mentaal los te komen.
• Delta golven, de langzaamste hersengolven, hebben ook de hoogste amplitude. Ze worden geassocieerd met een diepe droomloze slaap, regeneratie en genezing.

Het menselijk brein is ontworpen om zich aan te passen aan verschillende omgevingen, stemmingen en activiteiten. Terwijl één type hersengolf dominant kan zijn tijdens een bepaalde activiteit, zijn de andere nog steeds actief, zij het op een lager niveau. Een aantal factoren kan er echter toe bijdragen dat de hersenen ontregeld raken, en een ontregeld brein kan overmatig actief zijn wanneer het kalm zou moeten zijn of ondergestimuleerd wanneer het geconcentreerd zou moeten zijn. Hoewel de hersenen de neiging hebben om dit soort tegenslagen uit zichzelf te corrigeren, worden er soms geen correctieve aanpassingen gemaakt en na verloop van tijd kan ontreguleerde hersenactiviteit routine worden.

Neurofeedback kan mensen die te maken hebben met neurale ontregeling helpen hun hersenen te hertrainen en weer optimaal neuraal te laten functioneren. Tijdens de behandeling wordt de activiteit van de hersengolven gevolgd, en deze informatie wordt aan de persoon doorgegeven met auditieve en/of visuele signalen. Deze signalen helpen de persoon in behandeling te herkennen wanneer gewenste en ongewenste hersengolven worden geproduceerd, en geleidelijk aan kunnen mensen leren hoe ze bewust de productie van gewenste hersengolven kunnen maximaliseren en de productie van ongewenste hersengolven kunnen minimaliseren voor elke gegeven situatie.

Neurofeedback gebruiken voor therapie

Een typische neurofeedback-sessie kan tussen de 30 en 60 minuten duren, en de sessies kunnen twee of drie keer per week worden gehouden. De neurofeedback ervaring zal waarschijnlijk variëren van faciliteit tot faciliteit. Sommige centra beperken hun apparatuur tot een computermonitor, twee hersengolfsensoren, twee oorsensoren, en een aarde. Andere centra gebruiken een gespecialiseerde pet met negentien sensoren en bieden diensten aan die kunnen helpen om meerdere hersengebieden tegelijk te trainen. Daarnaast kunnen sommige faciliteiten neurofeedback training aanbieden in de vorm van een videospel dat wordt gespeeld terwijl de hersenactiviteit wordt gemonitord. Andere instellingen maken gebruik van hersentrainingssystemen die geen bewuste input of activiteit vereisen – de behandelde persoon leunt gewoon achterover en kijkt naar de monitor.

Ondanks deze verschillen zijn er kenmerken die bij alle neurofeedback-sessies constant blijven: Er worden geen elektrische schokken toegediend, er komt geen apparatuur in het lichaam en de hele procedure is pijnloos.

Hoe kan neurofeedback helpen?

Neurofeedback helpt de hersenen weer optimaal te functioneren, en voorstanders van de aanpak geloven dat mensen in behandeling vaak kunnen leren hoe ze hun eigen hersengolven kunnen reguleren. Door deze vorm van zelfregulatie kunnen mensen in staat worden gesteld om bewust invloed uit te oefenen op hun huidige toestand en functie van de hersenen.

Neurofeedback therapeuten geloven dat een gereguleerd brein beter reageert op therapeutische interventie. Als gevolg hiervan is neurofeedback gebruikt als een aanvullende therapie bij de behandeling van een aantal problemen, zoals:

• Posttraumatische stress
• Emotionele problemen
• Angst Neurofeedback helpt de hersenen weer optimaal te functioneren, en voorstanders van de aanpak geloven dat mensen in behandeling vaak kunnen leren hoe ze hun eigen hersengolven kunnen reguleren.
• Depressie
• Stress
• Intimiteitsproblemen
• Woede
• Verslaving
• Schizofrenie

Behandeling van epilepsie, dementie, vermoeidheid en andere slaapproblemen zou ook neurofeedback kunnen omvatten.

Er zijn ook verschillende onderzoeken gedaan naar het gebruik van neurofeedback bij de behandeling van aandachtstekort-hyperactiviteit. In een onderzoek uit 2012 werden 91 kinderen en adolescenten met ADHD willekeurig in drie groepen verdeeld. De eerste groep kreeg alleen neurofeedbackbehandeling, de tweede groep alleen medicatie, en de derde groep kreeg zowel neurofeedback als medicatie. Aan het eind van de studie meldden de ouders aanzienlijke verbeteringen bij hun kinderen, maar er was geen significant verschil tussen de drie behandelingsgroepen.

In een tweede experiment, uitgevoerd in 2013, kregen 41 kinderen met ADHD ofwel EEG-neurofeedback ofwel placebo-neurofeedback. De kinderen in beide groepen vertoonden na verloop van tijd verbetering, maar er was geen significant verschil tussen EEG-neurofeedback en de placebobehandeling. Verschillende andere onderzoeken naar de effectiviteit van neurofeedback bij de behandeling van ADHD hebben vergelijkbare bevindingen opgeleverd.

In een review van 2012 van het bestaande klinische bewijs vonden onderzoekers dat neurofeedback effectief kan zijn als een aanvullende therapie bij de behandeling van ADHD, maar er was niet genoeg bewijs om het gebruik van neurofeedback als enige benadering van de behandeling te ondersteunen. Een meta-analyse uit 2016 van 13 gerandomiseerde controletrials kon neurofeedback niet ondersteunen als een effectieve behandeling. Toch blijft het bewijs voor neurofeedback groeien. In 2012 gaf de American Academy of Pediatrics neurofeedback een Level 1 “best support” rating voor de behandeling van ADHD.

Gecertificeerd worden in neurofeedback

Certificering in EEG-neurofeedback is verkrijgbaar bij de Biofeedback Certification International Alliance (BCIA) en is vier jaar geldig. Om gecertificeerd te worden door de BCIA moeten aanvragers in het bezit zijn van een aanvaardbare graad in een erkend veld van geestelijke gezondheidszorg, voldoen aan de eisen voor klinische training en didactische scholing, met succes een schriftelijk certificeringsexamen afleggen, en zich houden aan de BCIA Professional Standards and Ethical Principles of Biofeedback.

Zorgen en beperkingen

Weliswaar worden specifieke hersengolven geassocieerd met specifieke mentale toestanden, maar er is geen bewijs dat deze mentale toestanden door deze hersengolven worden veroorzaakt. Voorstanders van neurofeedback beweren dat de aanpak evidence-based is, maar een aantal professionals in de geestelijke gezondheidszorg beweren dat het ondersteunende onderzoek beperkt is en te weinig rigoureus is. Als gevolg hiervan beschouwen sommige deskundigen neurofeedback als een experimentele techniek die heilzaam kan zijn, maar waarvan de deugdelijkheid nog niet is vastgesteld.

Door de gespecialiseerde apparatuur die nodig is voor EEG biofeedback, kunnen mensen die deze therapeutische techniek willen gebruiken moeite hebben om gerenommeerde faciliteiten voor behandeling te vinden. Er lijken ook weinig therapeutische voordelen te zijn die exclusief zijn voor neurotherapie. Bovendien wordt neurofeedback training meestal niet geïsoleerd aangeboden, en factoren zoals het aangaan van een therapeutische alliantie, psychotherapie, gedragsmodificatie, ontspanning, zelfbeheersingstraining, of het placebo-effect zouden allemaal kunnen bijdragen aan een verbeterde hersengolfactiviteit.

Een vierde beperking zijn de relatief hoge kosten van neurofeedbacktherapie, vooral in vergelijking met andere vormen van behandeling waarvoor duidelijke empirische ondersteuning bestaat. Artsen kunnen mensen in therapie zelfs aanmoedigen om tests te doen die niet integraal zijn voor de behandeling. Bijvoorbeeld, sommige neurofeedback therapeuten gebruiken verschillende computer algoritmen om EEG gegevens te verwerken om zo qEEG (kwantitatief EEG) te produceren.QEEG, soms ook wel brain mapping genoemd, wordt door sommige deskundigen gebruikt om de hersenfunctie te volgen en hoe deze verandert door interventies zoals neurofeedback training. Hoewel qEEG een aantal medische toepassingen heeft – met name bij de behandeling van mensen met epilepsie – is het niet noodzakelijk om een qEEG te doen voor neurotherapie. Bij het aanmoedigen van mensen om een qEEG te doen, kunnen sommige beoefenaars verder gaan dan wat is bewezen in de literatuur en beweringen doen die niet worden ondersteund door empirisch onderzoek.

1. Biofeedback Certification International Alliance. (n.d.). Wat is certificering? Opgehaald van http://www.bcia.org/i4a/pages/index.cfm?pageid=3351http://bmcpsychiatry.biomedcentral.com/articles/10.1186/1471-244X-12-107
2. Herrmann, N. (1997, 22 december). Wat is de functie van de verschillende hersengolven? Ontleend aan https://www.scientificamerican.com/article/what-is-the-function-of-t-1997-12-22
3. Moriyama, T. S., Polanczyk, G., Caye, A., Banaschewski, T., Brandeis, D., & Rohde, L. A. (2012, 25 augustus). Evidence-based informatie over het klinisch gebruik van neurofeedback voor ADHD. Neurotherapeutica, 9(3), 588-598. Retrieved from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3441929
4. Rabiner, D. (2012, 17 januari). Nieuwe beoordeling van neurofeedbackbehandeling voor ADHD – Huidige stand van de wetenschap. Retrieved from http://sharpbrains.com/blog/2012/01/17/new-review-of-neurofeedback-treatment-for-adhd-current-state-of-the-science
5. Rabiner, D. (2014). Sterke nieuwe steun voor neurofeedbackbehandeling bij ADHD. Retrieved from http://www.helpforadd.com/2014/april.htm
6. Tudor, M., Tudor, L., & Tudor, K. I. (2005). Hans Berger (1873-1941) — De geschiedenis van de elektro-encefalografie. Acta Medica Croatica, 59(4), 307-313. Retrieved from https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16334737
7. van Dongen-Boomsma, M., Vollebregt, M. A., Slaats-Willemse, D., & Buitelaar, J. K. (2013). Een gerandomiseerde placebogecontroleerde trial van elektro-encefalografische (EEG) neurofeedback bij kinderen met aandachtstekort/hyperactiviteitsstoornis. Tijdschrift voor Klinische Psychiatrie, 74(8), 821-827. Opgehaald van https://www.ncbi.nlm.nih.gov/m/pubmed/24021501