Navigatie

In Amerika wordt al honderden jaren Pennsylvaniaans en Zwitserduits gesproken door de nakomelingen van Zwitserse immigranten. Hoe verhouden deze dialecten zich tot de dialecten die tegenwoordig in Europa worden gesproken?

Deze inhoud is gepubliceerd op 1 november 2017 – 11:00November 1, 2017 – 11:00 Celia Luterbacher

Je weet misschien dat Pennsylvania Duits, ook bekend als Pennsylvania Dutch (PD), de primaire taal is van de meeste Amish en conservatieve mennonitische gemeenschappen die tegenwoordig in de Verenigde Staten wonen. Wat u misschien niet weet is dat de meeste PD sprekers etnisch Zwitsers zijn.

Voordat ze in de 18e eeuw naar de VS emigreerden, vluchtten veel van hun voorouders, die in Zwitserland vervolgd werden vanwege hun doopsgezinde overtuigingenExterne link, naar Duitsland waar ze Palatijns Duits leerden – de taalkundige voorouder van het Pennsylvania Nederlands.

Andere dopers uit Bern en de Jura bleven na hun emigratie Zwitserduits spreken, maar omdat velen naar de VS kwamen via de Elzas aan de Frans-Duitse grens, splitste hun taal zich op in twee verschillende AlemanseExterne link dialecten: Amish Elzasser Duits en Amish Zwitserduits. Het Zwitserduits divergeerde nog verder tussen Amish en Mennonitische gemeenschappen.

Het kan allemaal nogal verwarrend worden – zelfs voor de sprekers zelf.

“Ik ken een Amish-familie die hier in Wisconsin woont en waarvan de vader uit Adams County, Indiana komt – waar Amish Zwitserduits wordt gesproken – terwijl de moeder uit Allen County komt, waar Amish Elzasserduits wordt gesproken,” vertelt Mark Louden, een professor Duits en expert in Anabaptistenstudies aan de Universiteit van Wisconsin-Madison, aan swissinfo.

“Een van hun zonen trouwde met een PD-spreker, en nu groeien hun kinderen op met Amish Zwitserduits, PD, en Engels – plus, ze begrijpen ook allemaal standaard Duits!”

De talen lijken allemaal op elkaar, maar zijn verre van identiek. Louden legt uit dat de meeste Amish Zwitserduits als minderheidstaal het Nederlands van Pennsylvania kunnen verstaan, maar dat het omgekeerde niet noodzakelijkerwijs het geval is.

Het is een fenomeen dat Guido Seiler, hoogleraar Duitse taalkunde aan de Ludwig Maximilian Universiteit van München, probeert te begrijpen in zijn onderzoek naar Zwitserduits sprekende Amish- en Mennonietengemeenschappen in Indiana.

Hij veronderstelt dat het Pennsylvania Nederlands beter wordt begrepen door Zwitserduitssprekenden dan omgekeerd omdat het PD nauwer verwant is aan de dialecten die hebben geleid tot het geschreven standaard Duits, dat alle Amish leren om de Bijbel te kunnen lezen.

Elk hedendaags ‘Denglish’

Dus hoe verhouden deze dialecten zich tot het standaard Duits en Zwitserduits dat tegenwoordig in Europa wordt gesproken?

Louden zegt dat PD, Amish Zwitserduits, en Amish Elzasserduits duidelijk verschillen van hun Europese voorouders – maar niet op de manier die je zou denken.

“Er bestaat een stereotype dat deze talen sterk door het Engels zijn beïnvloed. Als Zwitsers of Duitsers deze talen horen, vallen ze meteen op door de geleende Engelse woorden, ook al is het werkelijke aantal woorden dat aan het Engels is ontleend bescheiden – ik schat dat het tussen de 10-15% ligt,” zegt hij. Hij vergelijkt dit fenomeen met het gebruik van Engelse woordenschat in hedendaags Europees Duits, dat in de volksmond bekend staat als ‘Denglish’ (Deutsch + English).

Maar een belangrijker – en subtieler – verschil dan geleende Engelse woordenschat is volgens Louden de woordelijke vertaling van uitdrukkingen uit het Engels in PD en de Amish Alemannic dialecten.

Het is een onderscheid dat het onderzoek van Guido Seiler ondersteunt.

“Linguïstisch het interessantst – en erg grappig voor Duitssprekende Zwitsers – zijn die ontleningen die de Engelse structuur repliceren met behulp van Zwitserduits woorden,” legt hij uit.

“Een mennonitische spreker vroeg me bijvoorbeeld: ‘Was isch di erschte Name? U wasch di letschte Name?’ Dit komt woordelijk overeen met ‘Wat is uw voornaam? En wat is uw achternaam?’ Maar in het Zwitserduits zouden we ‘Vorname’ gebruiken voor iemands voornaam en ‘Nachname’ voor zijn achternaam.”

Louden vat het effect als volgt samen: “Ik heb gemerkt dat een Zwitser of Duitser vaak Amish Zwitserduits of PD hoort en zegt: ‘Ik herken elk woord, maar ik heb geen idee wat je zegt!'”

Daarnaast legt hij uit dat de naam ‘Pennsylvania Dutch’ eigenlijk geen foute vertaling is van ‘Pennsylvania Deutsch’, zoals vaak wordt aangenomen. In feite is de naam afkomstig van een ouder Brits en koloniaal Amerikaans gebruik van het woord ‘Dutch’ om informeel te verwijzen naar de Duitse taal of haar sprekers.

Levende laboratoria

Volgens Seiler, zijn de mechanismen achter de verschillen en convergenties in de Amerikaanse Duitse dialecten taalkundig gezien verre van uniek. Maar wat wel bijzonder is, zegt hij, is het feit dat deze mechanismen aan het werk kunnen worden gezien – en niet alleen in geschiedenisboeken.

“Op microscopisch niveau is de divergentie van het Amish Zwitserduits van het Zwitserduits dat tegenwoordig in Bern wordt gesproken gewoon weer een voorbeeld van het ontstaan van een nieuwe taal, maar anders dan bij ‘grote’ talen, kunnen we observeren hoe dit proces zich precies ontvouwt,” zegt hij.

Zowel hij als Louden maken deel uit van een internationaal onderzoeksnetwerkExterne link, waartoe ook de Universiteit van Lausanne behoort, en dat tot doel heeft de factoren achter het behoud en de evolutie van deze dialecten beter te begrijpen bij de Zwitserse afstammelingen die vandaag de dag in Noord-Amerika wonen.

Seiler legt uit dat deel uitmaken van een gemeenschap, en die gemeenschap willen identificeren als een aparte minderheid – zoals de Amish doen – twee belangrijke factoren zijn die het voortbestaan van deze dialecten in de loop van de tijd hebben bevorderd.

“De Zwitserduits sprekende Amish van Indiana zijn zich er zelfs van bewust dat ze een speciale subgroep van Amish zijn. Niet alleen spreken zij een ander dialect dan de andere Amish, maar ook hun volksmuziek is anders. Ze hebben ook traditionele jodelliederenExterne link die onbekend zijn onder de andere Amish,” zegt hij.

Maar apart betekent niet dat ze stilstaan. Louden zegt dat algemeen wordt aangenomen dat Europese taalvariëteiten die door immigratie naar andere delen van de wereld zijn gebracht, conservatiever of onveranderlijker zijn, maar dat dit niet wordt bevestigd door onderzoek.

“Net zoals er geen cultuur is – zelfs geen Amish cultuur – die ‘bevroren is in de tijd’, bestaat er ook niet zoiets als een onveranderlijke taal of dialect,” zegt hij.

De integratie van het Engels in het PD- en Zwitserduits is een bewijs van deze voortdurende eb en vloed. Maar tegelijkertijd zijn sommige elementen van die talen archaïsch vergeleken met het Duits dat vandaag de dag in Europa wordt gesproken.

“In het PD bijvoorbeeld zijn de woorden voor ‘man’/’mannen’ en ‘vrouw’/’vrouwen’ respectievelijk ‘Mannskall/Mannsleit’ en ‘Weibsmensch/Weibsleit’ – en geen van deze woorden wordt in het hedendaagse standaard Duits gebruikt,” legt Louden uit. PD-sprekers gebruiken ook enkele woorden die zijn afgeleid van het Engels en die tegenwoordig niet meer worden gebruikt – zoals ‘privy’ (bijgebouw) en ‘buttery’ (voorraadkast).

Dynamische talen

Zowel Louden als Seiler verwerpen het idee dat PD- en Alemannisch-Duitse dialecten die in de VS worden gesproken ‘uitstervende talen’ zijn. Pennsylvania Nederlands wordt gesproken door ongeveer 300.000-350.000 Amish en conservatieve Mennonieten, terwijl Zwitsers en Elzasser Duitstaligen, waarvan de meesten Amish zijn, samen ongeveer 14.000 mensen tellen.

“Er is letterlijk geen groep mensen op de planeet die zo snel toeneemt als de Amish – ze hebben gemiddeld zeven kinderen per gezin, en de retentiegraad van hun jeugd ligt rond de 90%. Hun bevolkingsaantal verdubbelt elke 20 jaar,” zegt Louden.

Er is enige onenigheid over de vraag of PD- en Zwitserduits als dialecten of als talen moeten worden geclassificeerd, maar volgens LoudenExterne link zijn er geen formele criteria om het een van het ander te onderscheiden. Voor de sprekers zelf doet het er ook niet echt toe, aangezien het PD-woord voor taal en dialect hetzelfde is: ‘Schprooch’.

Maar hoeveel sprekers een taal of dialect ook heeft, Seiler stelt dat ze allemaal als gelijkwaardig moeten worden behandeld.

“Elke taal is een zeer complexe cognitieve structuur, en is volledig ontwikkeld om haar communicatieve, sociale, psychologische en cognitieve functies te vervullen,” zegt hij.

“Het is niet gerechtvaardigd om talen die door kleine bevolkingsgroepen worden gesproken, of talen die niet in geschreven vorm bestaan – en dat is het merendeel van de talen in de wereld! – als minder relevant te bestempelen. Linguïstische diversiteit is een van de meest verbazingwekkende dingen van de menselijke cultuur.”

Spirituele band

Louden, die zelf mennoniet is, zegt dat vandaag de dag de meeste sprekers van PD en Amish Alemannisch Duits in de VS de Zwitserse taal zien als een integraal onderdeel van hun spiritualiteit, maar zich niet bijzonder sterk identificeren met Zwitserland als natie.

“Zij willen een kostbaar erfgoed in stand houden dat fundamenteel spiritueel is, maar waarvoor de taal een belangrijk symbool en een tastbare verbinding isExterne link,” zegt hij.

Enkele Amerikaanse doopsgezinde groepen reizen terug naar Zwitserland om de streken te bezoeken waar hun voorouders vandaan kwamen – met name het Emmental.

“Als ze aan Zwitserland denken, denken ze aan dezelfde stereotypen als iedereen – kaas, chocolade, Alpen, Heidi, koekoeksklokken,” zegt Louden. “Maar ze zijn zich er terdege van bewust waarom hun voorvaderen zijn vertrokken. Hun voorouders hebben een wrede ervaring opgedaan door toedoen van de Zwitserse overheid en religieuze autoriteiten, met name in de 17e eeuw.”

Dit artikel is automatisch geïmporteerd uit ons oude content management systeem. Als u weergavefouten ziet, laat het ons dan weten: [email protected]