Lycoperdon pyriforme Schaeff. – Stompkogel

Phylum: Basidiomycota – Class: Agaricomyceten – Orde: Agaricales – Familie: Agaricaceae

Distributie – Taxonomische geschiedenis – Etymologie – Identificatie – Culinaire notities – Referentiebronnen

Apioperdon pyriforme (tot voor kort bekend als Lycoperdon pyriforme), de Stump Puffball, is een van de meest kuddedieren van alle schimmels. De banaan van de zwammenwereld, zijn trossen creëren indrukwekkende vergezichten die soms tot ver in de verte reiken in bossen waar is gedund en de afgeknipte takken zijn achtergelaten voor Moeder Natuur (voornamelijk in haar mycologische gedaante) om zich ervan te ontdoen. Deze peervormige vruchtlichamen zwermen vaak over dode stronken. (Als ze op aarde lijken te groeien is dat niet zo, maar gewoon een indicator van begraven stammen of takken.)

De hierboven afgebeelde Stump Puffbals zijn jong en vers, terwijl die hieronder een donkerder buitenkant hebben en de sporenmassa’s binnenin zullen rijpen. In dit stadium zijn deze zwammen niet meer eetbaar.

Verspreiding

Een wijdverspreide en zeer algemene vindplaats in Groot-Brittannië en Ierland. De Stump Puffball vrucht meestal in grote, dicht opeengepakte groepen op rottende boomstronken en soms op goed verrotte afgevallen takken. Lycoperdon pyriforme is een wereldwijd voorkomende schimmel; hij komt voor op het vasteland van Europa en Azië, maar ook in Noord-Amerika.

Taxonomische geschiedenis

Deze eetbare boszwam werd voor het eerst in de wetenschappelijke literatuur beschreven in 1796 door Jacob Christian Schaeffer, die hem de binomiale naam Lycoperdon pyriforme gaf. Deze naam werd vervolgens bekrachtigd door Christiaan Hendrik Persoon in 1801 en is daarom vandaag de dag nog steeds de gangbare wetenschappelijke naam.

Synoniemen van Lycoperdon pyriforme zijn onder meer Lycoperdon pyriforme var. excipuliforme Desm.en Lycoperdon pyriforme ß tesselatum Pers.

Etymologie

De geslachtsnaam Lycoperdon betekent letterlijk ‘wolvenuitwerpselen’ en doet de vraag rijzen wie er dicht genoeg bij een wolf is geweest en daar lang genoeg is gebleven om een expert op dit gebied te worden. Voor de meesten van ons kan zo’n geur toch geen praktisch diagnostisch kenmerk zijn voor het determineren van de Stompzwam, Lycoperdon pyriforme.

Niets te maken met brandstapels, het specifieke epitheton pyriforme komt uit het Latijn en betekent gewoon peervormig.

Herkenningsgids

	Beschrijving Typisch 1.De stampervormige tot peervormige vruchtlichamen van de Stump Puffball zijn aanvankelijk bedekt met korte piramidale wratten. Aanvankelijk wit, wordt de huid bruin en ontwikkelt zich een donkere zone aan de apex, die uiteindelijk opengaat om de sporen vrij te geven. Het vruchtlichaam zit vast aan het substraat – meestal de stronk, half vergane rottende takken of wortels van een dode boom – door middel van lange, witte myceliumdraden die diep in het substraat reiken. Stam De korte, sponsachtige stam is meestal min of meer evenwijdig of enigszins kegelvormig taps toelopend naar een afgeknotte basis; hij bevat onvruchtbaar materiaal dat wit blijft, zelfs als de gleba in de ‘kop’ van de schimmel is gerijpt en donker olijfbruin is geworden.
	Sporen Rond of subgloboïsch, glad, 3,5-4,5µm in doorsnede. Toon grotere afbeelding Poren van Lycoperdon pyriforme, Stompkogel Spores X Sporenmassa Olijfbruin, uiteindelijk donkerbruin wordend bij volledige rijping.
Geur/smaak	Onaangename gasachtige geur; smaak niet onderscheidend.
Habitat & Ecologische rol	Saprobie, groeit vooral op stronken en wortels van dode bomen, meestal op hardhout, maar soms ook op zachthout. Stronkenkikkers kunnen op aarde lijken te groeien, maar er zit altijd verrot hout of rottend houtachtig puin net onder het oppervlak. (De Stump Puffball is de enige papegaaisoort in Groot-Brittannië en Ierland die op hout groeit in plaats van op de bodem).
Seizoen	Juli tot begin december in Groot-Brittannië en Ierland.
Gelijkende soorten	Lycoperdon perlatum is meestal wat groter, en hij is bedekt met veel grotere parelwratjes. Lycoperdon mammiforme is eerst wit voordat het oppervlak uiteenvalt in grote crèmekleurige schilfers die wegvallen en een vrij glad roze-blauw oppervlak achterlaten.

Culinaire opmerkingen

Zoals vele andere puffballs zijn deze zwammen alleen eetbaar als ze jong en door en door wit zijn. Ze zijn gemakkelijk te plukken omdat ze de gewoonte hebben in dichte kluiten te groeien, maar omdat ze maar middelmatig zijn, zijn ze niet erg gewild. Toch kunnen deze gewone boszwammen een lekkere maaltijd zijn, als ze op de juiste manier worden bereid en gekookt. De eerste en belangrijkste stap is het verwijderen van de taaie buitenste schil – een lastig karweitje dat misschien het best met een scherp mes kan worden gedaan. Kies alleen verse jonge vruchtlichamen die, wanneer ze langs de verticale as doormidden worden gesneden, door en door wit zijn. Gooi ze weg als ze geel, olijfkleurig of bruin beginnen te worden, want dat wijst erop dat de sporen aan het rijpen zijn en de smaak ernstig zal worden aangetast als u ze in uw gerecht verwerkt. Een van de lekkerste gerechten die je met deze bladerdeegballetjes kunt maken is een paddenstoelenomelet; je kunt ze ook bakken met uien of gebruiken om soepen te maken.

Giftige bedriegers

Een waarschuwing voor nieuwkomers op het gebied van schimmelzoeken: er zijn kogelvormige schimmels die bekend staan als aardballen, en sommige daarvan kunnen erg lijken op Stump Puffballs; maar hun sporend binnenmateriaal begint lichtgrijs en wordt geleidelijk donkergrijs, bruin of zwart naarmate de sporen rijpen. Aardballen zijn oneetbaar en sommige kunnen ernstige vergiftiging veroorzaken. De meest voorkomende, die op bospaden wordt aangetroffen (en dus soms in de buurt van stompzwammen), is Scleroderma citrinum, de gewone aardbal. De verschillen tussen kogel- en aardbol zijn overduidelijk als je eenmaal weet waar je op moet letten, maar het is belangrijk deze twee groepen van elkaar te leren onderscheiden als je van plan bent eetbare kogelbollen voor de pot te verzamelen.

Er zijn ook enkele giftige paddestoelen met kieuwen die, als ze jong zijn, kunnen worden verward met Lycoperdon pyriforme, de Stump Puffball. Amanita muscaria, de vliegenzwam, verschijnt eerst als een ronde knop met witte wratten – de rode hoedhuid komt pas tevoorschijn als de hoed wat is uitgegroeid – en in dat stadium kan hij heel gemakkelijk voor een blaasbal worden aangezien. Nog ernstiger is de beruchte Deathcap, Amanita phalloides, die begint als een ronde knopzwam, soms zuiver wit of met slechts de vaagste zweem van olijfkleur. Ik noem dit alleen maar om te benadrukken hoe belangrijk het is om niet alleen een aantal van de beste eetbare paddestoelen te leren herkennen, maar, even belangrijk, om vertrouwd te raken met de herkenningskenmerken van de giftige paddestoelen waarmee ze verward kunnen worden.

Voor meer hulp bij deze belangrijke veiligheidskwestie zie Fascinated by Fungi; maar enige inleidende informatie over eetbare paddestoelen met giftige bedriegers staat hier online…

Voor een zeer gemakkelijk te herkennen eetbare kogelzwam die met geen enkele andere paddenstoel kan worden verward, zie Calvatia gigantea, de Reuzenzwam. Helaas kom je Giant Puffballs niet elke dag tegen, want ze zijn niet alleen zeldzaam, maar ook zeer lokaal in hun verspreiding. Als je een goede plek vindt voor deze machtige vlezige maaltijdbronnen, noteer die dan, want Reuzenpuffballs kunnen jarenlang op dezelfde plaatsen weer opduiken.

Referentiebronnen

Fascinated by Fungi, Pat O’Reilly 2016.

Pegler, D.N., Laessoe, T. & Spooner, B.M (1995). British Puffballs, Earthstars and Stinkhorns. Koninklijke Botanische Tuinen, Kew.

Dictionary of the Fungi; Paul M. Kirk, Paul F. Cannon, David W. Minter and J. A. Stalpers; CABI, 2008

Taxonomische geschiedenis en synoniemeninformatie op deze pagina’s is ontleend aan vele bronnen, maar in het bijzonder aan de GB Checklist of Fungi van de British Mycological Society en (voor basidiomyceten) aan Kew’s Checklist of the British & Irish Basidiomycota.

Top van pagina…