Joseph Priestley, zuurstof en de verlichting

Joseph Priestley (1733-1804) was de eerste die de ontdekking van zuurstof rapporteerde en enkele van de buitengewone eigenschappen ervan beschreef. Als zodanig verdient hij een speciale plaats in de geschiedenis van de ademhalingsfysiologie. Bovendien waren zijn beschrijvingen in elegant 18e-eeuws Engels bijzonder boeiend, en het herlezen ervan blijft een bijzonder genoegen. Het gas werd eigenlijk voor het eerst bereid door Scheele (1742-1786) maar zijn verslag liet op zich wachten. Lavoisier (1743-1794) herhaalde het eerste experiment van Priestley en beschreef de ware aard van zuurstof, die Priestley was ontgaan en die de onjuiste flogistontheorie nooit had opgegeven. Behalve zuurstof isoleerde en karakteriseerde Priestley nog zeven andere gassen. Het grootste deel van zijn geschriften had echter betrekking op de theologie, omdat hij zijn hele leven een gewetensvol geestelijke was. Priestley was een product van de Verlichting en vond dat alle geloofsovertuigingen de wetenschappelijke toets van experimenteel onderzoek moesten kunnen doorstaan. Als gevolg daarvan werden zijn extreem liberale opvattingen zwaar bekritiseerd door de gevestigde Kerk van Engeland. Bovendien was hij een aanhanger van zowel de Franse als de Amerikaanse Revolutie. Uiteindelijk lokten zijn politieke en religieuze opvattingen een oproer uit waarbij zijn huis en zijn wetenschappelijke uitrusting werden vernield. Daarom emigreerde hij in 1794 naar Amerika, waar hij onder meer Thomas Jefferson en Benjamin Franklin tot zijn vrienden mocht rekenen. Hij vestigde zich in Northumberland, Pennsylvania, hoewel zijn wetenschappelijk werk nooit herstelde van zijn gedwongen vertrek. Maar de beschrijvingen van zijn experimenten met zuurstof zullen altijd een hoogtepunt blijven in de geschiedenis van de ademhalingsfysiologie.