De Franse religieuze figuur Heilige Genèvieve (ca. 422-512) leefde een leven van voortdurend gebed en liefdadigheid en zelf opgelegde soberheid. Ze werd bekend als de “beschermheilige van Parijs” nadat ze een aanval van Attila de Hun zou hebben helpen afwenden en hongersnood zou hebben voorkomen door met bootladingen graan door een militaire blokkade heen te dringen. De verhalen over haar leven vermengen feiten en legenden
Veel van de beschikbare informatie over Genèvieve – haar geldigheid en waarde – is onderwerp van controverse geweest. Haar biografie, die pas vele eeuwen na haar dood werd geschreven, wordt als onbetrouwbaar beschouwd. Toch is de Keltische cultus die zich voor haar ontwikkelde al in de oudheid begonnen – een verwijzing ernaar is al te vinden in 592 AD in het Martyrologium van Jerome – en deze cultus heeft jaren stand gehouden. Verder bestaat er geen twijfel over dat zij werkelijk heeft geleefd.
Voor vele jaren werd traditioneel gedacht dat Genèvieve een herderin was, geboren uit boerenouders. Maar er zijn aanwijzingen dat dit een mythe is, die in stand is gehouden door de manier waarop Genèvieve op schilderijen werd afgebeeld. Ze werd vaak afgebeeld als een herderin met een kaars, een boek of een fakkel. Zulke afbeeldingen kunnen louter symbolisch zijn geweest.
Het meest waarschijnlijke scenario, zo geven geleerden aan, is dat Genèvieve uit een welgestelde familie kwam. Haar exacte geboortedatum is niet bekend, maar wordt geschat rond 422. Ze werd geboren in Nanterre, een klein dorpje buiten Parijs, Frankrijk. Haar vader was Severus, haar moeder Gerontia, en er wordt aangenomen dat zij rijke en respectabele burgers waren.
Gewijd door Saint Germain
Genèvieve’s biografie verhaalt over verschillende belangrijke gebeurtenissen. De vroegste van deze gebeurtenissen, en degene die de grootste invloed op haar leven lijkt te hebben gehad, vond plaats in het dorp van haar geboorteplaats toen ze ongeveer zeven jaar oud was. In 429 waagde de heilige Germain (ook bekend als Germanus), bisschop van Auxerre, zich vanuit Gallië in Nanterre op weg naar Groot-Brittannië, waar hij Pelagianisme wilde bestrijden, een geloofssysteem dat in die tijd als ketters werd beschouwd, omdat het de begrippen erfzonde en christelijke genade ontkende.
In het dorp verzamelden de aanbiddende inwoners van Nanterre zich rond Saint Germain, die een zeer vereerde religieuze figuur was, en hij gaf hun een preek en zijn zegeningen. Terwijl hij de menigte toesprak, trok een vroom kind zijn aandacht. Het was Genèvieve, en Germain gebaarde haar en haar ouders naar hem toe te komen. De heilige Germain vertelde haar ouders dat zij vastbesloten was God te dienen en dat zij de mensen zou dwingen haar voorbeeld te volgen. Haar leven zou er een van heiligheid zijn, en zij zou die kwaliteit bij anderen bevorderen, zei Germain.
Na zijn preek moedigde de heilige Germain Genèvieve aan om deugdzaam te blijven. Toen hij haar vroeg of zij God wilde dienen als een eeuwige maagd, en alleen met Jezus Christus verloofd wilde zijn, antwoordde zij bevestigend. Als antwoord zou hij haar gezegd hebben, zoals op de website van het Katholiek Forum van de Gemeenschap staat: “Wees van goede wil, mijn kind, handel met ernst en beproef door uw werken wat u in uw hart gelooft en met uw lippen belijdt; de Heer zal u ondersteunen en u de kracht geven die nodig is om uw heilige voornemen uit te voeren.”
Genèvieve sprak toen de wens uit dat de heilige Germain haar zou zegenen. De wens van het kind inwilligend, nam Saint Germain haar mee naar een plaatselijke kerk waar hij de inzegening verrichtte. De volgende dag, voordat hij zijn reis voortzette, gaf Saint Germain Genèvieve een koperen medaille waarop een kruis was gegraveerd. Hij droeg haar op deze altijd om haar hals te dragen, als herinnering aan haar toewijding aan God en haar toewijding aan Christus. Verder zei hij haar zich tevreden te stellen met alleen de medaille, en die te dragen in plaats van meer opzichtige sieraden zoals gouden en zilveren armbanden en halskettingen. Zij behield de medaille haar hele leven en deed er nooit afstand van, zelfs niet toen zij dringend geld nodig had. Zij leefde een leven van vurige toewijding en boetedoening. Omdat er geen kloosters in de buurt van haar dorp waren, beoefende Genèvieve haar religieuze deugdzaamheid en gebed thuis.
Verhuisde naar Parijs
Eindelijk ontving zij formeel de religieuze sluier (of het nonnenhabijt), toen zij 15 of 16 jaar oud was; de precieze datum is niet zeker. Volgens het populaire verhaal ontvingen zij en twee andere jonge meisjes hun sluier tijdens een ceremonie die door de bisschop van Parijs werd geleid. Hoewel Genèvieve de jongste van de drie was, verzorgde de bisschop haar het eerst, omdat zij al door de hemel was geheiligd, als gevolg van haar wijding door Saint Germain.
De sluier volgde op de dood van Genèvieve’s ouders en vond plaats nadat zij naar Parijs was verhuisd om bij haar peettante, Lutetia, te gaan wonen. In deze periode werd Genèvieve bewonderd om haar vroomheid, toewijding en liefdadigheidswerk. Zij ging ’s avonds graag alleen naar de kerk om bij kaarslicht te bidden. Op een nacht blies een windvlaag haar kaars uit, en zij schreef dit toe aan de duivel die haar bang probeerde te maken. Het verhaal ging een eigen leven leiden en later werd Genèvieve vaak op schilderijen afgebeeld terwijl ze een kaars vasthield en een geïrriteerde duivel op de loer lag.
Haar spirituele regime omvatte strenge boetedoeningen en verzakingen. Ze volgde een vegetarisch dieet en at slechts twee keer per week (op zondag en donderdag), en ze dronk alleen water. Volgens de overlevering bestond haar maaltijd slechts uit een kleine portie gerstebrood en bonen. Zij hield zich aan dit dieet tot zij 50 jaar oud was, toen een raad van bisschop haar uiteindelijk adviseerde dat het het beste voor haar zou zijn om vaker te eten. Ze gehoorzaamde, maar alleen door een beetje melk en wat vis aan haar dieet toe te voegen.
Verweerde jaloezie en vijandigheid
Terwijl ze bij haar peettante woonde, maakte Genèvieve soms liefdadigheidsreizen naar Franse steden als Meaux, Laon, Tours, en Orleans. Volgens de legende verrichtte ze wonderen, kreeg ze visioenen en deed ze profetieën die juist bleken. Genèvieve ondervond echter de afgunst en zelfs haat van sommige buren, die haar ervan beschuldigden een hypocriet en een oplichtster te zijn.
Op een gegeven moment beraamden Genèvieve’s vijanden zelfs een plan om haar te verdrinken. Saint Germain hoorde echter van de samenzwering en greep in. Hij hielp de vijandige houding van de mensen rondom haar te veranderen. Tijdens dit bezoek moedigde hij Genèvieve ook aan om haar eigen boetedoeningen minder streng te maken. Daarna benoemde de bisschop van Parijs Genèvieve tot beschermer van het welzijn van de maagden van de stad die hun leven aan God hadden gewijd. Zij inspireerde de jonge vrouwen, waarmee de voorspelling van Saint Germain leek uit te komen toen hij de zevenjarige Genèvieve in Nanterre ontmoette.
Beschermde Parijs tegen Attila de Hun
Een andere belangrijke en vaak gerapporteerde gebeurtenis in het leven van Genèvieve vond plaats rond 451, toen de barbaar Attila en zijn leger van Hunnen over het continent trokken, met de bedoeling Gallië over te nemen van de heersende Visigoten. Nadat Attila de Rijn was overgestoken en Parijs naderde, stonden de Parijzenaars klaar om de stad in doodsangst te ontvluchten. Genèvieve raadde hen echter af te evacueren. Zij vertelde hen dat als zij hun geloof in God behielden, vastten, baden en boete deden, de stad door de hemel zou worden beschermd en hun leven zou worden gespaard.
De burgers twijfelden echter, want zij wisten allen dat Attila een wrede en meedogenloze krijgsheer was die verwoestingen in zijn kielzog achterliet. Zijn soldaten waren al even wrede plunderaars die verkrachtten, plunderden, doodden en vernielden. Toch baden vele burgers dagen en nachten met Genèvieve in de doopkapel. Maar toen de crisis zijn hoogtepunt naderde, en Attila vlak buiten de stadsmuren leek te zijn, raakten de mensen in paniek en keerden zich tegen Genèvieve. Ze beschuldigden haar ervan een valse profeet te zijn die hun dood en de vernietiging van hun geliefde stad zou veroorzaken, en ze dreigden haar te stenigen.
Opnieuw werd ze geholpen door de tussenkomst van Saint Germain. Het nieuws van de situatie bereikte hem toen hij bijna dood was in Ravenna, Italië. Als antwoord stuurde hij zijn aartsdiaken, Sedulius, om de burgers te helpen kalmeren. Sedulius raadde hen aan naar Genèvieve te luisteren en zei dat zij geen onheilsprofeet was, maar het middel tot hun redding.
Toch verlieten sommige inwoners Parijs. Genèvieve verzamelde vervolgens de vrouwen die waren achtergebleven en leidde hen buiten de muren van de stad. Terwijl de zon opkwam, en met de vijandelijke wapens voor hun neus, baden Genèvieve en de vrouwen om bevrijding. Later die nacht trok Attila weg uit Parijs, de stad ongeschonden achterlatend, en trok naar het zuiden, naar Orléans. Genèvieve werd uitgeroepen tot redder en heldin.
Childerik en het beleg van Parijs
Genèvieve toonde haar moed en hielp de inwoners van Parijs een tweede keer, bijna op dezelfde manier, meer dan 30 jaar later. In 486 blokkeerde Childeric, de koning van de Salische Franken, een Germaanse stam, de stad. De langdurige belegering veroorzaakte een ernstig voedseltekort dat de burgers tot de hongerdood bracht.
Op een nacht leidde Genèvieve 11 boten de rivier op, roeiend langs de vijandelijke belegeringslinies. Eenmaal veilig aan de overkant, ging ze van dorp naar dorp, bedelend om voedsel. Later die nacht keerde ze terug naar Parijs, weer veilig langs de blokkade, met bootjes vol kostbaar graan.
Toen hij van haar daad hoorde, was Childerik onder de indruk van Genèvieve, ook al was hij een heiden en zij een christen. Na afloop van de belegering liet hij haar halen en uit bewondering vroeg hij wat hij voor haar kon doen. Zij zei tot hem: “Laat uw gevangenen vrij. Hun enige fout was dat zij zo veel van hun stad hielden.” Hij voldeed aan haar wens en verrichtte later op haar verzoek nog andere barmhartige handelingen.
Hielp een kathedraal bouwen
Toen Childeric stierf, volgde koning Clovis hem op en consolideerde de controle over het land van de Rijn tot de Loire. Hij trouwde met de oudste dochter van Childeric, Clothilde, die christen was. Clovis was, net als Childeric, een heiden, en zijn vrouw probeerde hem vaak te bekeren, maar zonder succes. Toch koos Clovis Genèvieve als een van zijn raadslieden, en zij won zijn vertrouwen. Zoals Childerik ooit had gedaan, bevrijdde Clovis veel gevangenen op verzoek van Genèvieve.
Ooit, toen Clovis zich klaarmaakte voor wat hij wist dat een hevige strijd zou worden, beloofde hij zijn vrouw dat hij zich in de christelijke rite zou laten dopen als hij levend terug zou komen. Hij hield woord en toen zijn leger won, werd hij in 496 christen, in zijn bekering geleid door Genèvieve. Ook zijn volk en dienaren werden spoedig christenen.
Genèvieve zou de plannen hebben ontwikkeld voor een kerk ter ere van de heiligen Petrus en Paulus, te bouwen in het midden van Parijs. Koning Clovis begon met de bouw van de kerk, maar slaagde er alleen in de fundering te leggen voordat hij in 511 stierf. De kerk werd voltooid door koningin Clothilde. Na de dood van Genèvieve werd haar lichaam in de kerk bijgezet. De kerk werd later omgedoopt tot Sainte Genèvieve en werd in 1746 herbouwd.
Noemd tot “patroonheilige van Parijs”
Genèvieve stierf op 3 januari 512, slechts vijf weken na de dood van koning Clovis. Ze was in haar achtste levensjaar; volgens tenminste één verslag was ze 89 jaar oud. Ze werd begraven in een lang, vloeiend gewaad met een mantel over haar schouders, vergelijkbaar met het soort gewaad dat de Maagd Maria droeg. Genèvieve’s begraafplaats in de kerk zou een bedevaartsoord worden, omdat de mensen vele verhalen hadden gehoord over wonderen en genezingen die aan Genèvieve werden toegeschreven.
Ook na haar dood werden wonderen toegeschreven aan Genèvieve. Misschien wel het beroemdste verhaal gaat over de grote epidemie van moederkorenvergiftiging die Frankrijk in de twaalfde eeuw teisterde. Nadat alle pogingen om een geneesmiddel te vinden vruchteloos waren gebleken, gaf bisschop Stefanus van Parijs in 1129 opdracht om Genèvieve’s kist in processie door de straten van de stad naar de kathedraal te dragen. Volgens berichten uit die tijd genazen duizenden zieken toen zij de kist zagen of aanraakten. Het jaar daarop bezocht paus Innocentius II Parijs en gelastte een jaarlijks feest ter herdenking van het wonder. De Parijse kerken vieren het feest nog steeds.
In de late achttiende eeuw werden het heiligdom van Genèvieve en de meeste van haar relikwieën vernietigd tijdens het tumult van de Franse Revolutie, maar haar cultus ging door. Later werden vele kerken in Frankrijk naar haar genoemd. Genèvieve werd bekend als de patroonheilige van Parijs en in de loop der jaren werden vele wonderen die Parijs ten deel vielen aan haar voorspraak toegeschreven. Haar naam wordt aangeroepen bij natuurrampen zoals droogte, overstromingen en wijdverspreide koorts.
De heilige Genèvieve werd ook bekend als de patroonheilige van jonge meisjes. In 1962 riep paus Johannes XXIII haar uit tot patrones van de Franse veiligheidstroepen, een gebaar waarmee hij haar eer bewees voor haar vele inspanningen om Parijs te beveiligen. Haar feestdag is 3 januari, maar maakt geen deel uit van de algemene rooms-katholieke kalender.
Boeken
McBrien, Richard P., Lives of the Saints: From Mary and St. Francis of Assisi to John XXIII and Mother Teresa, HarperCollins, 2001.
Sanderson, Ruth, Saints Lives and Illuminations, Eerdmans Publishing Company, 2003.
Sandoval, Annette, The Directory of Saints: A Concise Guide to Patron Saints, Signet, 1997.
Online
“Genèvieve van Parijs V (RM),” Saints O’ the Day, http://www.saintpatrickdc.org/ss/0103.htm (12 januari 2006).
“Patroonheiligen voor meisjes-Het leven van de heilige Genèvieve,” Katholiek Gemeenschapsforum, http://www.catholic-forum.com/saints/ps4g09.htm (12 januari 2006).
“Heilige Genèvieve,” Katholieke Encyclopedie, http://www.newadvent.org/cathen/06413f.htm (12 januari 2006).
“St. Genèvieve,” Katholiek Online, http://www.catholic.org/saints/saint.php?saint_id=120 (12 januari 2006).
“St Genèvieve, of Ge Novefa Maagd, Hoofdpatrones van de Stad Parijs-422-512 na Christus,” Eternal World Television Network, http://www.ewtn.com/library/MARY/GENEVIEV.htm (12 januari 2006).