Eenvoudig… Een geschiedenis van Vietnam

1	Oeroude geschiedenis

Vietnams vroege geschiedenis wordt gedomineerd door China, dat zijn zuidelijke buur beschouwde als een provincie, zij het een wat ongeregelde. In 111 v. Chr. annexeerde de Han-dynastie formeel wat toen Nam Viet heette – en het land bleef duizend jaar lang deel uitmaken van China. Vietnam absorbeerde Confuciaanse tradities maar verloor nooit zijn eigen identiteit en in 939 lokte de rebel Ngo Quyen de Chinese vloot op onder hoog water verborgen spiesen en stichtte een onafhankelijke staat.

Het onafhankelijke Vietnam werd, net als China, geregeerd door een reeks keizerlijke dynastieën. De grootste daarvan was de Le (1427-1789), opgericht toen Le Loi – naar wie nog steeds in elke stad een straat is vernoemd – de laatste groep Chinese onderdrukkers verdreef. De Le-dynastie breidde zich uit naar het zuiden om het Champa-koninkrijk, bewoond door mensen van Maleisische afkomst, over te nemen en de grenzen van het moderne Vietnam vast te stellen.

2	Frans kolonialisme

De eerste Fransen waren missionarissen die zich met politiek bezighielden. De executie van de meest lastige onder hen door de Vietnamese keizer zette Napoleon III ertoe aan troepen te sturen. Deze vielen in 1858 aan en stichtten uiteindelijk de kolonie Cochinchina in het zuiden van Vietnam, met Saigon als hoofdstad. De Fransen holden geleidelijk de macht van de keizers verder naar het noorden uit, maar behielden hen wel als marionettenfiguurhoofden. In 1887 werd Frans Indochina gevormd uit de kolonie Cochinchina en de protectoraten Annam (centraal Vietnam), Tonkin (noordelijk Vietnam), Cambodja en Laos.

De Fransen rechtvaardigden hun heerschappij over Indochina met het idee dat zij de rassen en volkeren die nog door onwetendheid en despotisme waren geknecht, in het licht en de vrijheid brachten’. In werkelijkheid werd Vietnam behandeld als een enorme plantage die de Franse industrialisatie stimuleerde.

Miljoenen Vietnamezen stierven onder erbarmelijke omstandigheden op de rubberplantages; rijst werd geëxporteerd ondanks de hongerende plaatselijke bevolking. Er waren periodieke opstanden – maar het verzet was niet georganiseerd genoeg om succes te hebben tegen een meedogenloos Frans veiligheidssysteem. Het Vietnamese nationalisme wachtte op een verzamelpunt.

3	Ho Chi Minh

Geboren als Nguyen Sinh Cung in 1890, Ho verliet Vietnam op 21-jarige leeftijd als kombuisknecht op een Frans vrachtschip. Na drie jaar op zee werkte hij in New York en Londen, waar hij zijn hele leven van naam veranderde om elke nieuwe fase te markeren. In Londen heette hij Nguyen Tat Thanh, maar in Parijs, waar hij zes jaar verbleef, markeerde hij een nieuw politiek engagement door zich Nguyen Ai Quoc (“Nguyen de Patriot”) te noemen. Hij werd lid van de Communistische Partij en reisde in 1924 naar Moskou, waar hij bekend werd als kameraad Linh. In Kanton was hij de volgende drie jaar Ly Thuy, een mobilisator van Vietnamese studenten.

In 1928 was hij met Vietnamese dissidenten in Thailand, met het kaalgeschoren hoofd en de saffraan gewaden van een boeddhistische monnik en de naam Thau Chin. In 1929 verzamelde hij rivaliserende facties in Hong Kong en lanceerde de Indochinese Communistische Partij. Hij werd gearresteerd en gevangen gezet, maar ontsnapte door een gevangenisbewaarder ertoe over te halen hem dood te verklaren. Hij bracht de jaren dertig door, zwervend tussen China en de Sovjet-Unie, wachtend op het juiste moment. De Tweede Wereldoorlog bracht dat moment.

4	De Vietminh

In 1940 bezette Japan Vietnam. Ho Chi Minh stichtte de Vietminh (de Liga voor de Onafhankelijkheid van Vietnam) als een brede nationalistische beweging om de Japanners te bestrijden – en hij keerde voor het eerst in 30 jaar naar huis terug om vanuit een grot in de noordelijke heuvels het verzet te organiseren.

Japan gaf zich in augustus 1945 over en de geallieerde leiders spraken af dat Groot-Brittannië het zuiden van Vietnam zou bezetten en China het noorden. Maar de Vietminh marcheerden vanuit de heuvels naar beneden om Hanoi te bevrijden voordat de Chinezen arriveerden. Op 2 september 1945 werd de Democratische Republiek Vietnam uitgeroepen, met Ho als president. In zijn inaugurele rede citeerde hij uit de Amerikaanse Onafhankelijkheidsverklaring en gaf hij blijk van zijn hoop op Amerikaanse steun. Maar zelfs Moskou weigerde de nieuwe republiek te erkennen. De Britten onderdrukten de Vietminh in het zuiden meedogenloos en hielpen de Fransen hun oude koloniale systeem weer in te voeren.

De Franse terugkeer dwong de Vietminh terug de heuvels in en er volgde een lange oorlog. Ho’s guerrilla’s werden na 1949 gesteund door het nieuwe communistische China, terwijl de Franse oorlogsinspanningen werden betaald door de VS, die zich nu zorgen maakten over de communistische expansie.

Frustrerend over het feit dat guerrillaoorlog hen nooit in staat stelde hun superieure vuurkracht te gebruiken, besloten de Fransen in 1954 de Vietminh tot een veldslag te verleiden_bij Dien Bien Phu, een vallei vlakbij de Laotiaanse grens. Maar de Vietminh mobiliseerden een leger dat twee keer zo groot was als verwacht en brachten zware artillerie naar de top van de steile heuvels rond de vallei, iets wat de Fransen voor onmogelijk hadden gehouden. Na 55 dagen van hevige bombardementen namen Vietminh troepen Dien Bien Phu over en was de Franse koloniale periode voorbij.

5

Partitie

De Conferentie van Genève van 1954 verdeelde Vietnam tijdelijk in tweeën: Het communistische noorden onder leiding van Ho en het zuiden onder leiding van een katholiek zonderling, Ngo Dinh Diem. De Conferentie bepaalde dat er vóór 1956 vrije verkiezingen moesten worden gehouden en dat het land herenigd moest worden. Maar de VS hebben de overeenkomst nooit geratificeerd. President Eisenhower zei in zijn memoires: Ik heb nooit gesproken… met een persoon met kennis van Indochinese zaken, die het er niet mee eens was dat als de verkiezingen gehouden waren… 80 procent van de bevolking op Ho Chi Minh zou hebben gestemd’. Verkiezingen werden uitgesloten en de VS begonnen het regime van Diem in Zuid-Vietnam te versterken, dat duizenden aanhangers van de Vietminh martelde en executeerde. De communisten reageerden pas in 1960, toen een nieuwe patriottische beweging alle tegenstanders van Diem in Zuid-Vietnam bijeenbracht – het Nationaal Bevrijdingsfront. Een nieuwe oorlog was begonnen.

6	De Amerikaanse oorlog

Onder president Kennedy, nam de betrokkenheid van de VS gestaag toe. Amerikaanse militaire ‘adviseurs’ gingen regelmatig de strijd in en voerden bombardementen uit. Maar hun ontgoocheling over de corruptie en incompetentie van het Diem-regime nam toe. In 1963 begonnen Diem en zijn broer Nhu met een wrede onderdrukking van boeddhisten en de wereld was geschokt door het protest van een monnik die zichzelf in brand stak. De VS steunden een staatsgreep door ontevreden generaals, die zowel Diem als Nhu vermoordden.

Het conflict escaleerde. Het Noorden stuurde zijn eigen troepen heimelijk het Zuiden binnen via de ‘Ho Chi Minh Trail’ door de bergen. In 1965 begon president Johnson met de aanhoudende bombardementen op Noord-Vietnam en arriveerden de eerste mariniers in Danang. Aan het eind van dat jaar waren er 200.000 Amerikaanse soldaten in Vietnam; eind 1966 waren dat er 400.000.

Maar het was geen oorlog naar hun smaak. De guerrilla’s sloegen toe en verdwenen dan in uitgestrekte ondergrondse tunnelnetwerken of anders in de plaatselijke gemeenschap. In plaats van hun superieure vuurkracht te gebruiken, waren de Amerikaanse soldaten eeuwig op patrouille en vroegen zich af wanneer de volgende mijn of boobytrap zou inslaan. Te vaak reageerden zij door elke Vietnamese dorpeling als een te liquideren bedreiging te beschouwen. Minstens 25.000 burgers werden gedood en nog eens 50.000 gewond per jaar.

7	Oorlog en vrede

Op de vooravond van Tet (het Maan Nieuwjaar) in 1968, lanceerde het Noorden een grote aanval met de bedoeling Zuid-Vietnam te bevrijden voor een zieke Ho Chi Minh stierf. Op korte termijn mislukte het: nergens kwam de lokale bevolking in opstand en de rebellen leden verwoestende verliezen. Maar het Tet Offensief was een succes op lange termijn. De televisieverslaggeving ervan schokte het Amerikaanse publiek, dat te horen had gekregen dat alles onder controle was: in plaats daarvan zagen zij hoe de communistische vlag boven Huê werd gehesen en de Amerikaanse ambassade in Saigon werd aangevallen. De anti-oorlogsbeweging in de VS raakte in een stroomversnelling en de wil om te vechten begon te vervliegen.

De nieuwe Amerikaanse president, Richard Nixon, breidde de oorlog uit naar Cambodja – de Rode Khmer kwam als gevolg daarvan uiteindelijk aan de macht – maar begon zich ook terug te trekken uit Vietnam. De Amerikaanse troepen werden gestaag teruggedrongen en uiteindelijk werd op 27 januari 1973 een vredesakkoord getekend. De Amerikanen trokken zich zoals gepland binnen 60 dagen terug, maar beide Vietnamese legers bleven doorvechten.

De terugtrekking van de VS verwoestte de economie van Zuid-Vietnam. Het Noorden lanceerde op 10 maart 1975 een nieuw groot offensief en verpletterde zijn gedemoraliseerde tegenstanders; op 30 april werd Saigon bevrijd en Vietnam herenigd.

8	Een nieuw tijdperk

De nieuwe regering van heel Vietnam hoopte op westerse hulp bij de wederopbouw – en vooral op de drie miljard dollar aan oorlogsschulden die Nixon had beloofd. Er kwam geen geld en het vooruitzicht op toenadering vervloog nog verder in 1979 toen Vietnam Cambodja binnenviel en het genocidale Rode Khmer-regime afzette.

Vietnam betaalde een driedubbele prijs voor deze dienst aan de mensheid: zijn eigen troepen bleven tien jaar lang, waardoor de binnenlandse economie werd leeggezogen van materiële en personele middelen: China viel Vietnam binnen als “straf” voor de aanval op hun Cambodjaanse bondgenoot; en de westerse landen legden een economisch embargo op dat elke hoop op wederopbouw de grond in boorde en tot op de dag van vandaag van kracht is.

Isolated, aan de grond genageld door decennia van oorlog, verloren in economische stagnatie, had de Vietnamese regering geen ander alternatief dan haar koers te wijzigen. De eerste concessies aan de markteconomie kwamen in 1979. Maar de echte verandering kwam er op het Zesde Congres van de Communistische Partij in 1986, toen Nguyen Van Linh zich opwierp als Secretaris-Generaal en de doi moi hervormingen werden goedgekeurd. De hervormingen volgen elkaar steeds sneller op en het kan niet lang meer duren voordat het Westen Vietnam niet langer als een vijand schuwt – maar het als een vriend begint te vertrouwen.