De plagen
Elke lente vieren joden over de hele wereld Pesach, een feestdag waarop de Exodus wordt herdacht, toen de joden volgens de Tora (het Oude Testament van de Bijbel) Egypte verlieten voor Israël.
Maar voordat Mozes de 40 jaar durende tocht door de woestijn kon leiden, had hij de toestemming van de farao nodig om de Joden, die volgens de Tora slaven waren in het land Egypte, te bevrijden. Maar de Farao had een hard hart, waarop de Heer 10 plagen liet neerdalen totdat de Farao van gedachten veranderde, zo meldt de Torah.
Kan een van deze plagen zijn ontstaan door natuurlijke fenomenen? Live Science kijkt naar mogelijke wetenschappelijke verklaringen achter elk van de 10 plagen.
Bloed
Om de eerste plaag op de Egyptenaren te ontketenen, sloeg Mozes met zijn staf op de rivier de Nijl, waardoor het water in bloed veranderde. Tegelijkertijd voerde zijn broer Aäron een identieke transformatie uit in de kanalen, zijrivieren, vijvers en plassen in heel Egypte.
Nadat het water in bloed was veranderd, “stierven de vissen in de Nijl, en de Nijl stonk, zodat de Egyptenaren geen water konden drinken,” volgens de Bijbel, Exodus hoofdstuk 7, vers 21, Engelse Standaard versie.
Het plotselinge verschijnen van roodgekleurd water in de Nijl zou veroorzaakt kunnen zijn door een rode algenbloei, die optreedt wanneer bepaalde omstandigheden een soort microscopische algen in staat stellen zich in zulke grote aantallen voort te planten dat het water waarin zij leven een bloederige rode kleur lijkt te krijgen.
Dit verschijnsel staat bekend als “rode vloed” wanneer het zich voordoet in oceanen, maar rode algen zijn ook goed vertegenwoordigd in zoetwaterecosystemen. En deze algenbloei kan zeker schadelijk zijn voor dieren in het wild, omdat de algen een gifstof bevatten die zich kan ophopen in schelpdieren en de dieren die zich ermee voeden kan vergiftigen. Dampen van dichtgeconcentreerde algenbloei kunnen ook giftige stoffen in de lucht verspreiden, wat ademhalingsproblemen kan veroorzaken bij mensen die in de buurt wonen.
Kikkers
Wat doe je vervolgens, als je de watervoorraad van een land in bloed hebt veranderd? Als je het draaiboek van Mozes volgt, overspoel je ze met kikkers.
Voor de tweede plaag toverde Mozes naar verluidt enorme hoeveelheden kikkers tevoorschijn die de huizen van de mensen binnenzwermden – en zelfs hun weg vonden naar de bedden, ovens en kookgerei van de Egyptenaren.
Het fenomeen van “regenende kikkers” is in de loop van de geschiedenis meerdere malen gerapporteerd en op verschillende locaties over de hele wereld. Een verslag gepubliceerd op 12 juli 1873 in Scientific American beschreef “een regen van kikkers die de lucht verduisterde en de grond over een lange afstand bedekte,” na een recente regenbui. Het verslag was een van de tientallen soortgelijke anekdotes die werden verzameld in “The Book of the Damned” (1919), hoewel de enigszins sceptische auteur suggereerde dat de kikkers misschien gewoon uit bomen waren gevallen.
En in mei 2010 doken in Griekenland duizenden kikkers op uit een meer in het noorden van het land, waarschijnlijk op zoek naar voedsel, en verstoorden dagenlang het verkeer, zo meldde CBS News.
luizen
De derde plaag, luizen, zou op basis van het Hebreeuwse woord (Keenim) zowel luizen, vlooien als muggen kunnen betekenen. Als een giftige algenbloei leidde tot de eerste plaag, en een stapel dode kikkers volgde, dan is het niet verwonderlijk dat een zwerm insecten van een soort zou zijn gevolgd. Dat komt omdat kikkers gewoonlijk insecten eten; zonder hen zou de vliegenpopulatie geëxplodeerd kunnen zijn, zei Stephan Pflugmacher, een klimatoloog van het Leibniz Instituut voor Waterecologie en Binnenvisserij in Berlijn, in een televisiespecial over de plagen die in 2010 werd uitgezonden op National Geographic Channel. Interessant is dat zowel lichaamsluizen als vlooien theoretisch de bacterie Yersinia pestis kunnen overbrengen, die builenpest veroorzaakt, volgens een studie uit 2010, gepubliceerd in het tijdschrift Emerging Infectious Diseases. Als dat zo is, dan zou een luizenplaag de aanzet kunnen hebben gegeven tot de latere plagen, zoals steenpuisten, zo bleek uit een overzicht van de pestwetenschap in 2008. Wetenschappers hebben ook betoogd dat de ziekte die de beesten van het veld doodde voor de Egyptenaren in latere plagen blauwtong of Afrikaanse paardenpest zou kunnen zijn geweest, die beide kunnen worden verspreid door insecten van deze plaag, volgens een 2008 Yale Journal of Biology and Medicine.
Wilde dieren
Opnieuw is het Hebreeuwse woord voor de vierde plaag, arov, ambigu. Het wordt ruwweg vertaald als “mengsel”, en in de loop der jaren hebben rabbijnen dat woord geïnterpreteerd als wilde dieren, horzels of muggen, of zelfs wolfachtige beesten die ’s nachts rondhuppelen, volgens bijbels commentaar in Exodus Rabbah 11:3; Tanchuma, Va’eira 14. Meestal interpreteren mensen de tekst zo dat er wilde dieren bedoeld worden, zoals giftige slangen of schorpioenen, of zelfs leeuwen of beren. Volgens een in 1996 in het tijdschrift Caduceus gepubliceerde studie, waarin getracht wordt de plagen te verklaren als epidemiologische problemen veroorzaakt door een aanvankelijke verstoring van het klimaat, stellen J.S. Marr en C.D. Malloy echter dat de vierde plaag een zwerm vliegen voorstelt, zoals de stalvlieg (Stomoxys calcitrans). De beten van deze vliegen zouden volgens die studie geleid kunnen hebben tot de steenpuisten die later in het verhaal voorkwamen.
Geziekte veestapel
De vijfde plaag die over Egypte werd afgeroepen, was een mysterieuze en zeer besmettelijke ziekte die de veestapel van de Egyptenaren in een mum van tijd de das omdeed. Deze bijbelse plaag doet denken aan een echte plaag die bekend staat als de runderpest, een besmettelijke en dodelijke virusziekte die van de 18e tot de late 19e eeuw in heel Afrika en Europa populaties van runderen en andere herkauwers decimeerde.
Rinderpest werd veroorzaakt door een virus in dezelfde familie als hondenziekte en mazelen; besmette dieren ontwikkelden hoge koorts, diarree en zweren in hun mond en neus, volgens een handleiding voor het diagnosticeren van runderpest, geproduceerd door de Food and Agriculture Association van de Verenigde Naties.
De ziekte zou zijn oorsprong hebben in Azië, en reisde 5.000 jaar geleden naar Egypte langs prehistorische handelsroutes, meldde de New York Times in 2010. Het sterftecijfer was uitzonderlijk hoog, vaak meer dan 80 procent. In de 18e eeuw werden naar schatting 200 miljoen stuks vee gedood, volgens een studie die in 1997 werd gepubliceerd in het tijdschrift Medical History, en toen de runderpest in de 19e eeuw in Afrika de kop opstak, doodde deze 5,2 miljoen stuks vee, waardoor een derde van de bevolking van Ethiopië de hongerdood stierf, volgens een studie die in 2008 werd gepubliceerd in het tijdschrift Science.
Runderpest werd in 2001 voor het laatst in Kenia gediagnosticeerd en werd in 2010 volledig uitgeroeid verklaard, aldus de New York Times.
Boeren
Kort nadat het vee van de Egyptenaren was afgestorven, werden ze afgeleid door de zesde plaag – een uiterst ongemakkelijke plaag van steenpuisten die hun lichaam bedekten. Puisten zijn pijnlijke bulten die meestal omgeven zijn door rode, gezwollen huid, en worden meestal veroorzaakt door Staphylococcus aureus, een type bacterie dat gewoonlijk op het huidoppervlak wordt aangetroffen, aldus de Mayo Clinic.
Een uitbraak van de zeer besmettelijke ziekte pokken, die kenmerkende, opgezwollen blaasjes veroorzaakte, kon ertoe leiden dat een groot aantal mensen tegelijkertijd uitslag en bulten opliep. Men denkt dat pokken al minstens 3000 jaar geleden gemeenschappen in Egypte hebben getroffen, gebaseerd op bewijzen van pokkenlittekens die op verschillende mummies uit die periode zijn gevonden – waaronder de mummie van farao Ramses V, volgens de Centers for Disease Control and Prevention.
Vurige hagel
De zevende plaag bracht een zware hagelbui die gepaard ging met onweer en stromend vuur. Het chaotische weer sloeg mensen, vee en bomen neer, hoewel het gebied van Gosen, waar de Israëlieten woonden, gespaard bleef, volgens het boek “Tanakh, A New Translation of The Holy Scriptures” (The Jewish Publication Society, 1985).
Een nabijgelegen vulkaanuitbarsting ongeveer 3.500 jaar geleden op Santorini, een eiland ten noorden van Kreta in de Egeïsche Zee, kan deze plaag, en ook andere, verklaren. Het is mogelijk dat de vulkanische as zich vermengde met onweersbuien boven Egypte, wat leidde tot een dramatische hagelbui, vertelde Nadine von Blohm, van het Instituut voor Atmosferische Fysica in Duitsland, aan de Telegraph.
Locusts
Wanneer de farao opnieuw weigert het Joodse volk te laten gaan, dalen hongerige sprinkhanen neer als de achtste plaag. Mozes waarschuwt de Farao: “Zij zullen de oppervlakte van het land bedekken, zodat niemand het land kan zien.” Een dergelijke pestilentie zou alle overgebleven planten verslinden die niet door de hagel waren vernietigd, aldus Mozes, volgens de “Tenach.”
De vulkaanuitbarsting op Santorini kan gunstige omstandigheden voor de sprinkhanen hebben geschapen, aldus Siro Trevisanato, een Canadees moleculair bioloog en auteur van “The Plagues of Egypt: Archaeology, History and Science Look at the Bible” (Gorgias Press, 2005).
“De asuitstorting veroorzaakte weersafwijkingen, wat zich vertaalt in hogere neerslag, hogere vochtigheid,” vertelde Trevisanato aan de Telegraph. “En dat is precies wat de aanwezigheid van de sprinkhanen bevordert.”
Donker
De plaag van de duisternis kan een zonsverduistering zijn geweest of een wolk vulkanische as, zeggen geleerden.
Volgens het Oude Testament was Egypte drie dagen lang zo donker dat “de mensen elkaar niet konden zien”. De “Israëlieten genoten echter van licht in hun woningen”, aldus het boek “Tanakh, A New Translation of The Holy Scriptures” (The Jewish Publication Society, 1985).
Misschien viel de duisternis samen met een eclips op 5 maart 1223 v. Chr. – u kunt het pad hier zien op de website van de NASA – volgens een studie geschreven door Iurii Mosenkis, een archeoastronomisch onderzoeker die in de Oekraïne woont. Maar het feit dat de Israëlieten licht in hun huizen hadden, zou wel eens “licht uit” kunnen betekenen voor de eclips-hypothese, want het is wetenschappelijk niet logisch waarom sommige mensen wel, maar anderen niet de duisternis konden overwinnen.
Een ander idee is dat een vulkaanuitbarsting ongeveer 3.500 jaar geleden op Santorini, een eiland ten noorden van Kreta in de Egeïsche Zee, as spuwde die de duisternis veroorzaakte, volgens een special van National Geographic, zoals gerapporteerd door de Telegraph. Echter, de uitbarsting vond plaats ongeveer 500 mijl (800 kilometer) van Egypte en vóór de uittocht gebeurtenis, volgens de Christian Courier.
Doding van de eerstgeborenen
In de 10e, en laatste plaag, vertelt Mozes de farao dat alle eerstgeborenen in het land Egypte zouden omkomen.
Misschien kwamen bij de algenbloei die de rivieren bloedrood kleurde mycotoxinen vrij, giftige stoffen die bij de mens ziekte en dood kunnen veroorzaken, volgens een overzicht uit 2003 in het tijdschrift Clinical Microbiology Reviews. Graan verontreinigd met deze mycotoxinen zou dodelijk kunnen zijn geweest, en zou de dood van de eerstgeborenen kunnen verklaren, zei epidemioloog John Marr, die hoofd epidemioloog was bij het New York City Department of Health, zoals gerapporteerd door Slate.
De eerstgeborenen zouden de eersten kunnen zijn geweest om het graan te plukken, en zouden er dus ook het eerst slachtoffer van zijn geworden, aldus de Telegraph.
Recent nieuws