“Er zijn mensen die de Oxford-komma omarmen, en mensen die dat niet doen, en ik zeg alleen dit: kom nooit tussen deze mensen als er drank is genuttigd.”
Zo zegt Lynne Truss, auteur van de enorm succesvolle interpunctiebijbel “Eats Shoots & Leaves”, in verwijzing naar de verrassende kracht van de meningen rond het gebruik van de Oxford-komma. Het vermeende belang van de Oxford-komma is op humoristische wijze afgebeeld in tal van internetmemes, terwijl het betwistbare belang ervan zelfs het onderwerp is geweest van een populair liedje van de band Vampire Weekend. Maar waarom hebben mensen zo’n uitgesproken mening over zo’n klein en schijnbaar onschuldig stukje interpunctie, en heeft deze controversiële komma zijn langste tijd gehad? In dit artikel gaan we uitgebreid in op de argumenten voor en tegen het gebruik van de Oxford-komma, en proberen we voor eens en altijd duidelijk te krijgen of we hem nu echt nodig hebben of niet.
Wat is een Oxford-komma?
Om de Oxford-komma een technische definitie te geven: het is een komma die wordt gebruikt vóór het laatste voegwoord in een lijst van drie of meer items. Als je een lijst schrijft, zet je natuurlijk komma’s om elk item van elkaar te scheiden, maar van een Oxford-komma is sprake als je ook een komma voor de “en ” zet. Bijvoorbeeld:
Zonder Oxford-komma: “Haar lievelingseten was chocolade, marshmallows, cake en kip.”
Met Oxford-komma: “Haar lievelingseten was chocolade, marshmallows, cake en kip.”
De Oxford-komma wordt ook op precies dezelfde manier gebruikt in opsommingen waarin het voegwoord het woord “of” of “noch” is.
Andere namen voor de Oxford-komma
De Oxford-komma heet technisch gezien een “seriële komma”, of “serie-komma”, maar is in de volksmond bekend geworden als de “Oxford-komma”, dankzij het beroemde gebruik ervan door Oxford University Press, een
uitgeverij in Oxford, waarvan de stijlgids al sinds 1905 het gebruik van een Oxford-komma voorschrijft. De Oxford-komma staat soms ook bekend als Harvard-komma vanwege het bekende gebruik ervan bij Harvard University Press.
Wie gebruikt Oxford-komma’s en wie is er tegen?
Traditioneel is het weglaten van de Oxford-komma gebruikelijker bij het uitgeven van kranten, waar strikte karakterlimieten vereist zijn binnen de nauwe grenzen van gedrukte kolommen. Er is geen consistentie in het gebruik of weglaten van de komma wanneer naar historische teksten wordt gekeken (hij wordt al eeuwen gebruikt, maar mensen laten hem ook al eeuwen weg), maar vandaag de dag is het gebruik ervan in het algemeen gebruikelijker in Amerikaanse stijlgidsen dan in Britse. The Times en The Economist, bijvoorbeeld, zijn beide tegen het gebruik ervan. Veel bekende Amerikaanse gidsen, zoals The Chicago Manual of Style, zijn er voorstander van, hoewel er opmerkelijke uitzonderingen zijn, zoals het Associated Press Stylebook. Andere, zoals The Guardian, zijn soepeler en stellen dat het alleen moet worden gebruikt in situaties waarin het nodig is om dubbelzinnigheid te voorkomen. Interessant is dat veel talen – waaronder Frans, Duits en Italiaans – de Oxford-komma helemaal niet gebruiken.
De argumenten voor de Oxford-komma
Veel mensen met een passie voor goede grammatica pleiten sterk voor de Oxford-komma, en betreuren het feit dat veel stijlgidsen de komma op onaangename wijze hebben geschrapt. Laten we eerst eens kijken naar de redenen waarom zoveel mensen nog steeds voor het gebruik van de Oxford-komma pleiten, en kijken of we kunnen begrijpen waarom voorstanders het gebruik ervan bijna militant verdedigen.
Clariteit en precisie
Het grootste argument voor het gebruik van de Oxford-komma is voor de duidelijkheid. Soms, zo redeneren velen, is de Oxford-komma niet alleen een stilistisch kenmerk, maar een essentieel kenmerk, omdat de betekenis van een zin zonder komma kan worden veranderd. Hij is daarom belangrijk om mogelijke dubbelzinnigheden weg te nemen die de duidelijkheid en elegantie van je schrijven kunnen bederven.
In het voorbeeld dat we hierboven gaven, zou de versie zonder de Oxford-komma kunnen worden geïnterpreteerd als zou een van de lievelingsgerechten van het meisje “cake en kip” door elkaar zijn. Door de Oxford-komma toe te voegen wordt duidelijk dat het om twee verschillende soorten voedsel gaat. Een ander voorbeeld is deze zin:
“Ze stuurden geschenken naar haar zonen, Kate en Sophie.”
Dit klinkt alsof de zonen van de vrouw Kate en Sophie heten, maar we weten dat dit vrouwennamen zijn, wat de zin onlogisch en schokkend maakt. Door de Oxford-komma toe te voegen, krijgen we:
“Ze stuurden cadeaus naar haar zoons, Kate, en Sophie.”
Met de Oxford-komma wordt duidelijk dat er cadeaus naar haar zoons worden gestuurd, naast die naar twee andere mensen die Kate en Sophie heten. Het is een klein verschil, maar wel een belangrijk verschil, en het is een goede illustratie van waarom grammaticapuristen beweren dat de Oxford-komma je schrijven preciezer en doelbewuster maakt.
Een andere situatie waarin een Oxford-komma helpt om meer duidelijkheid te scheppen, is wanneer een opsomming bestaat uit complexere termen of bijzinnen. Bijvoorbeeld:
“Kun je alsjeblieft brood en kaas voor me halen, sinaasappelsap en limonade, en snoepjes voor mijn keel.”
Zonder de Oxford-komma wordt de zin moeilijker te lezen, omdat er al andere voegwoorden zijn die paren van dingen groeperen die bij elkaar horen als afzonderlijke items op een lijst. Evenzo in een opsomming van termen die de lezer wellicht niet kent:
“De onderwerpen in de Quantum Mechanica-lezing zullen het zwarte-lichaamsstralingsprobleem, wiskundige formuleringen, en de Kopenhagen interpretatie omvatten.”
De lezer kan dus zien dat dit afzonderlijke onderwerpen zijn die besproken zullen worden, ongeacht of hij al enige voorkennis heeft van Quantum Mechanica of waar deze onderwerpen over gaan. Zonder de Oxford-komma zou men kunnen denken dat de interpretatie van Kopenhagen specifiek betrekking heeft op de wiskundige formuleringen, terwijl in feite wordt gecommuniceerd dat het om afzonderlijke onderwerpen gaat.
Het sluit beter aan bij het gesproken ritme van de zin
Anderen vullen dit overtuigende argument ten gunste van de Oxford-komma aan door erop te wijzen dat het gebruik ervan beter aansluit bij het gesproken ritme van een opsomming. Om te zien wat we bedoelen, kunt u een lijst voorlezen en zien hoe uw ritme verandert als u aan het eind bent. Heb je een extra pauze ingelast om aan te geven dat de laatste twee punten op de lijst twee aparte dingen zijn in plaats van gecombineerd? Het doel van komma’s is om korte pauzes tussen bijzinnen aan te geven, zodat uw tekst gemakkelijk te lezen en te begrijpen is; we doen precies hetzelfde als we hardop spreken. Als je hardop een lijst van dingen opnoemt, is de kans groot dat je voor het laatste punt een korte pauze inlast, en de Oxford-komma weerspiegelt dat.
De argumenten tegen de Oxford-komma
Tot zover lijken de argumenten voor het gebruik van de Oxford-komma behoorlijk overtuigend. Waarom zou iemand in hemelsnaam tegen het gebruik van interpunctie zijn die je betekenis duidelijker maakt, of die nauwkeuriger weergeeft hoe je een zin hardop zou uitspreken? We gaan nu over tot de even hartstochtelijke argumenten tegen het gebruik van de Oxford-komma. Kijk maar eens welke u het meest overtuigend vindt…
Hypercorrect?
Het gebruik van de Oxford-komma is volgens velen overdreven belerend, en in sommige situaties kan het gebruik ervan pompeus en hypercorrect klinken. Het is meestal heel goed mogelijk om de betekenis van een zin zonder komma te achterhalen. Het is bijvoorbeeld vrij duidelijk dat het meisje in het bovenstaande voorbeeld taart en kip als twee aparte etenswaren zou eten, niet samen. Suggereren dat lezers een extra komma nodig hebben om dit te kunnen begrijpen, is zeker een onderschatting van de intelligentie van je lezers. Bovendien verstoort het toevoegen van de extra komma als dat niet nodig is, de flow van de zin, en tegenstanders van de Oxford-komma zouden kunnen aanvoeren dat het natuurlijker klinkt om de zin te lezen zonder de korte pauze voor het laatste punt.
Creatie van ambiguïteit
Pompositeit en overdreven pedanterie zijn echter niet de enige argumenten tegen de Oxford-komma. We hebben gezien dat het gebruik ervan dubbelzinnigheid kan voorkomen, maar in bepaalde situaties kan het juist dubbelzinnigheid creëren. Dit kan gebeuren als gevolg van een constructie die appositie wordt genoemd, en die wordt gebruikt om identificerende informatie over de vorige bijzin toe te voegen. Bijvoorbeeld:
“We werken met John, een boer, en Tom.”
Het is gemakkelijk om deze zin te lezen als “We werken met twee mensen – een boer die John heet en een andere persoon die Tom heet”. In dit geval heeft de Oxford-komma voor het laatste voegwoord voor verwarring gezorgd, omdat het betekent dat “de boer” nu kan worden gelezen als een appositie. Als de betekenis van de zin eigenlijk was dat we met drie personen werken – John, Tom en een boer – dan zou ofwel het verwijderen van de Oxford-komma ofwel een andere formulering duidelijker zijn.
Is het voegwoord niet genoeg?
Wat meer is, men kan aanvoeren dat het voegwoord op zichzelf al voldoende scheiding geeft tussen de laatste twee items. Daar is het voegwoord immers voor bedoeld, en je zou kunnen aanvoeren dat de komma daarom overbodig is – zelfs tautologisch (een tautologie is, voor wie het niet weet, een stijlfout die optreedt bij een onnodige herhaling van betekenis – maar dat is een heel ander taalkundig mijnenveld).
Waarom niet gewoon herformuleren?
Als er echt sprake is van ambiguïteit wanneer een Oxford-komma niet wordt gebruikt, kan het herformuleren van een zin vaak een betere optie zijn dan het gebruik van een Oxford-komma. In het laatste voorbeeld zouden we bijvoorbeeld kunnen zeggen “Ze stuurden geschenken naar haar zonen en naar Kate en Sophie”. Sommigen zullen dit tegenspreken door te stellen dat het toevoegen van een eenvoudige komma minder tijd kost dan het herformuleren van een zin, maar als het eindresultaat een eleganter geformuleerde zin is, dan kun je net zo goed stellen dat de tijd goed besteed is.
Is het gebruik van de Oxford-komma uiteindelijk gewoon een kwestie van persoonlijke voorkeur?
Het is gemakkelijk om op een zijspoor te belanden als het om de Oxford-komma gaat; het gebruik ervan is vaak een kwestie van voorkeur, en dat wordt weerspiegeld in het feit dat sommige stijlgidsen aandringen op het gebruik ervan, terwijl andere erop aandringen dat hij niet wordt gebruikt. Maar misschien is een afwachtende houding wel de juiste houding als het om de Oxford-komma gaat, want van geval tot geval beslissen of de komma al dan niet wordt gebruikt, is wellicht een intelligentere benadering dan pleiten voor een algemeen gebruik of hem helemaal verbieden.
Om nog een slag om de arm te houden, en vóór het gebruik van de Oxford-komma van geval tot geval, stellen weer anderen dat de Oxford-komma niet nodig is bij het opsommen van zaken die met elkaar in verband staan, maar wel bij het introduceren van zaken die niet met elkaar in verband staan. Volgens deze redenering zou je kunnen spreken over “schapen, varkens en koeien” zonder een Oxford-komma, omdat het allemaal boerderijdieren zijn, maar je zou er een gebruiken als je het hebt over zaken die geen verband met elkaar houden, zoals “tafels, kleren, en voedsel”. Dit idee is echter geen geaccepteerde regel, en lijkt meer op een persoonlijke herbezinning op het gebruik van de Oxford-komma.
Over deze specifieke argumentatie heen lijkt flexibiliteit een gepast antwoord op deze verrassend complexe interpunctiekwestie. Dat komt omdat, hoewel sommigen zouden kunnen aanvoeren dat herformulering de noodzaak wegneemt om te kibbelen over het gebruik ervan, er nog steeds enkele situaties zijn waarin het gebruik van de Oxford-komma gerechtvaardigd is en andere waarin het onnodig is. Je zou echter ook kunnen aanvoeren dat consistentie belangrijk is, en dat het beter is om te kiezen of je de komma wel of niet gebruikt, en die regel dan consequent toe te passen, althans in hetzelfde document, zo niet in alle bredere publicaties als onderdeel van een huisstijl.
Bij gebrek aan harde en snelle regels vóór of tegen de Oxford-komma, lijkt het erop dat het een van die grammaticale nuances zal blijven die subjectief genoeg zijn om verhitte discussies op te roepen. Hoe staat u tegenover de lastige Oxford-komma?