De chemie van de liefde

Ter ere van Valentijnsdag dachten we eens te kijken naar de chemie achter de boosdoener van deze haat-liefde feestdag: de liefde. Van die eerste verliefdheid op de middelbare school tot de huwelijksgelofte, we kijken naar wat ons duizelig maakt en wat ons geobsedeerd houdt.

Het is weer die tijd van het jaar: Valentijnsdag. Of je het nu viert met je partner, je vrienden of je favoriete 12 inch pizza, er is geen twijfel mogelijk dat er vandaag heel veel liefde zal worden gedeeld. Maar wat is liefde nu precies?

Wat is liefde?

Naast de sterrenogen, de zweterige handpalmen en het gefladder van vlinders die je maag vullen, is liefde een chemische gemoedstoestand waarbij dezelfde chemische processen plaatsvinden als bij een drugsverslaving.

Liefde voltrekt zich gewoonlijk in 3 stadia, die elk een eigen chemie hebben:

1. Lust: dit is het eerste stadium van aantrekking, en wordt verondersteld te zijn ontwikkeld met het oog op seksuele paring en voortplanting. In het chemiespel van deze categorie staan oestrogeen en testosteron centraal.
2. Romantische passie: dit is de meest intense fase van de liefde, waarin we de neiging hebben irrationeel te denken en ons voorwerp van passie te idealiseren. Dit is te danken aan het favoriete trio van de hersenen: noradrenaline, dopamine en fenylethylamine, waar we zo op in zullen gaan.
3. Gehechtheid & Verbintenis: dit is de laatste fase van een relatie, waarin de passie misschien is uitgedoofd ten gunste van een overweldigende gehechtheid aan je significante andere. Dit wordt verondersteld te zijn ontwikkeld om een moeder-kind band te vormen, en alles komt neer op oxytocine, antidiuretische hormonen en endorfine.

In termen van evolutie is er maar één doel dat de ervaring van liefde heeft: de voortzetting van onze soort. Hoewel dit een nogal steriele kijk is op ’s werelds sterkste emotie, is het wel de reden waarom de chemische stoffen die in onze hersenen vrijkomen zo intens en plezierig zijn. Laten we eens kijken waarom we zo zwak in onze knieën worden.

Liefde en de hersenen

De eerste vonk van verliefdheid – het bonzende hart, de slapeloze nachten – wordt veroorzaakt door drie neurochemische stoffen: noradrenaline, dopamine en fenylethylamine.

Wanneer deze chemische stoffen worden gecombineerd, veroorzaakt dat verhoogde niveaus van plezier, energie en gefocuste aandacht. Zoals de antropologe Helen Fisher zei, verklaart deze “cocktail van liefdesverrukking” waarom een overweldigende preoccupatie met ons voorwerp van passie in onze biologie is gegrift.

Norepinefrine

Ook bekend als noradrenaline, norepinefrine is een hormoon en neurotransmitter die de aanmaak van adrenaline stimuleert. Dit hormoon is verantwoordelijk voor het bonzende hart, zwetende handpalmen, blozende wangen en zelfs het verlies van eetlust als we verliefd worden.

Noradrenaline komt vrij uit zenuwcellen in onze hersenen in de vorm van noradrenerge neuronen. Deze vormen het noradrenephrinesysteem dat, wanneer geactiveerd, grote delen van onze hersenen beïnvloedt. Noradrenaline oefent zijn werking uit door zich te binden aan doelcellen en de adrenerge receptoren te activeren. De belangrijkste doelcellen zijn het ruggenmerg, de thalamus en de neocortex.

Hoge niveaus van noradrenaline in de hersenen leiden tot een verhoogde ervaring van vreugde, evenals een verlies van eetlust.

Dopamine

Een andere neurotransmitter die een grote rol speelt bij de ervaring van liefde is dopamine, een neurochemische stof die vrijkomt als we ons goed voelen. Activiteiten zoals eten, sporten of het kijken naar je favoriete film stimuleren de productie van dopamine in onze hersenen.

Dopamine heeft belangrijke effecten op hersenprocessen die onze emotionele reacties en ons vermogen om plezier te uiten controleren. Daarom is dopamine wat mensen in de greep van passie spraakzamer en prikkelbaarder maakt dan gewoonlijk. Sociabiliteit in het algemeen is nauw verbonden met dopamine neuronen. Het is zelfs zo dat mensen met sociale angst vaak een laag dopamineniveau hebben.

Dopamine is de voorloper van noradrenaline. Dit betekent dat zonder dopamine de lichamelijke effecten van noradrenaline niet zouden optreden.

Als neurotransmitter activeert dopamine maar liefst 5 verschillende receptoren in de hersenen die worden geassocieerd met het genotssysteem. Hierdoor ontstaan verhoogde gevoelens van genot. Het versterkt ook gevoelens van motivatie, die op hun beurt een persoon aanmoedigen om meer proactief te zijn.

Phenylethylamine (PEA)

Phenylethylamine is een natuurlijk stimulerend middel dat zich gedraagt als een amfetamine. Het staat bekend als het molecuul van de liefde en wordt vaak geassocieerd met de vlinders die we voelen als we in de buurt zijn van onze crush.

Het is onze eerste aantrekkingskracht tot iemand die ervoor zorgt dat onze hersenen hoge niveaus van PEA vrijgeven. Dit resulteert in de duizelingwekkende gevoelens die worden geassocieerd met romantische liefde.

Het meest bekend als de feel-good chemische stof in chocolade, stimuleert PEA ook de productie van endorfine en dopamine. Fenylethylamine is geen neurotransmitter, maar werkt als een neuromodulator door de extracellulaire niveaus van dopamine te verhogen en de noradrenerge transmissie te moduleren.

Daarom helpt PEA om de acties van de twee vorige neurochemicaliën te versterken. Dit is de reden waarom grote hoeveelheden PEA leiden tot meer fysieke en emotionele energie.

Wanneer deze drie neurochemicaliën samenkomen, vormen zij de chemie van de liefde. Zij zijn ook de reden dat nieuwe liefde – romantische passie – ons nadrukkelijk en energiek doet voelen. Maar als de chemische stoffen die vrijkomen in onze hersenen bij romantische passie vergelijkbaar zijn met de stoffen die vrijkomen bij een drugsverslaving, is liefde dan bij uitbreiding een soort drug?

Kan liefde verslavend zijn?

De effecten die dopamine, noradrenaline en fenylethylamine veroorzaken, kunnen worden vergeleken met een amfetamineachtige euforie. Na verloop van tijd bouwt het lichaam een tolerantie op voor deze “love high” op dezelfde manier als voor elke verslavende stof. Liefdesjunkies gaan relatie na relatie aan om hun shot te krijgen, maar is er een wetenschappelijke basis voor het verslavende karakter van de liefde?

Het antwoord ligt in het mesolimbisch dopaminesysteem, een dopaminerge route in onze hersenen die ons onbewust beloont als we iets doen wat evolutionair voordeel oplevert, zoals eten of seks hebben. Dit gebied van de hersenen wordt in verband gebracht met motivatie, beloning en hunkering. Twee belangrijke gebieden van het mesolimbische dopaminesysteem zijn het:

• Ventral Tegmental Area (VTA)
• Nucleus Accumbens

Eén manier waarop verslaving onze hersenen beïnvloedt, is door dit belonings- en motivatiesysteem van zoogdieren te kapen. Onderzoeken waarbij gebruik werd gemaakt van Functional Magnetic Resonance Imaging (fMRI) technologie om de hersenen van verliefde mensen vast te leggen, hebben een verhoogde activiteit in dit belonings- en motivatiesysteem van de hersenen aangetoond wanneer de proefpersonen foto’s van hun geliefde te zien kregen. Dezelfde activatie in dit deel van de hersenen is ook geregistreerd wanneer mensen cocaïne gebruiken.

Dezelfde studies hebben ook de hersenen geregistreerd van mensen die waren afgewezen, maar nog steeds verliefd waren op hun exen. Bij het tonen van foto’s van hun verloren liefde, toonde fMRI-technologie verhoogde activiteit in de VTA en nucleus accumbens. Dit soort activiteit heeft ook meerdere neurale correlaten met de hersenen van cocaïneverslaafden die hunkeren naar een fix.

Daaruit volgt dat, op het niveau van de hersenchemie, liefde een verslavende stof kan zijn die er zelfs voor kan zorgen dat we geobsedeerd raken door ons voorwerp van passie, op dezelfde manier als een verslaafde zou doen over zijn drug.

Liefde en obsessie

De obsessieve preoccupatie die veel mensen ervaren als ze smoorverliefd op iemand worden, kan worden teruggevoerd op het serotonineniveau in hun hersenen.

Serotonine is een neurotransmitter die biochemisch is afgeleid van tryptofaan, een aminozuur, en die meestal bekend staat als de factor die bijdraagt aan gevoelens van welzijn en geluk. Het niveau van serotonine in onze hersenen heeft veel invloed op de functies van ons lichaam, zoals stemming, agressie, geheugen, eetlust en slaap.

De diepere structuren van de hersenen en het voorste deel van de hersenen gebruiken serotonine vaak om te communiceren. Een tekort aan serotonine kan deze communicatie verstoren, wat kan resulteren in hyperbewustzijn, een on-edge gevoel, obsessieve gedachten en dwangmatig gedrag. Omdat serotonine een vitale rol speelt in zo veel lichaamsfuncties, kan een onevenwicht ervan ons op veel verschillende niveaus beïnvloeden.

Een laag serotonine-niveau komt vaak voor bij mensen die lijden aan zaken als OCD, angst, en zelfs bij mensen die verliefd zijn. In de vroege stadia van romantische passie, verhoogt het niveau van cortisol, ons stresshormoon, om ons te helpen om te gaan met de rush. Als cortisol toeneemt, daalt serotonine. Volgens Richard Schwartz is dit de reden waarom romantische passie en verliefdheid gepaard gaan met “gekmakende gedachten die ons bezighouden” en obsessief-compulsieve gedragingen.

Serotonine is dus de boosdoener achter die verliefdheid op de middelbare school die we maar niet van ons af konden schudden; het onvermogen om aan iets anders te denken dan aan je nieuwe verliefdheid; zelfs het nieuwe, obsessieve fenomeen van ‘stalken’ op sociale media.

Aanhankelijkheid

Over een bepaald punt is de romantische passie misschien vervaagd en krijg je misschien geen vlinders meer. Maar dit alles wordt vervangen door een nieuwe vorm van liefde: gehechtheid, de laatste fase. Ook dit heeft zijn eigen persoonlijke chemie.

Oxytocine is een krachtig hormoon dat vrijkomt als we seks hebben. Het speelt ook een sleutelrol bij de binding tussen moeder en kind en bij het vrijkomen van melk. Wanneer het vrijkomt tijdens de seks, zorgt het er dus voor dat mensen een emotionele band vormen tussen partners. Dit is ook de reden waarom hoe vaker je seks hebt met dezelfde persoon, hoe groter de kans is dat je een sterke emotionele band en relatie met hem ontwikkelt. Hoewel oxytocine dus een belangrijke factor is in de vrijblijvende eerste fase van lust, effent het ook de essentiële weg naar gehechtheid.

Endorfine is ook belangrijk als het gaat om de chemie achter langdurige relaties. Endorfine is de natuurlijke pijnstiller van je lichaam, en bevordert gevoelens van welzijn, veiligheid en tevredenheid. In feite is het effect van endorfine op onze hersenchemie vergeleken met een drug-achtige afhankelijkheid, en verklaart waarom mensen gehecht en zelfs verslaafd raken.

Waarom vervaagt de lust?

Wanneer relaties de tand des tijds hebben doorstaan en langdurig zijn geworden, wordt vaak gezegd dat de aanvankelijke passie en vonk verloren is gegaan. In plaats van dat dit een symptoom is van het niet meer verliefd zijn op elkaar, is het eerder een gevolg van een antidiuretisch hormoon genaamd vasopressine.

Vasopressine wordt nauw geassocieerd met de vorming van langdurige relaties omdat het samenwerkt met oxytocine. Het neveneffect hiervan is dat de dopamine- en noradrenaline-paden daadwerkelijk worden verstoord en ontregeld. Dit is de reden waarom, wetenschappelijk gezien, de hartstochtelijke vonk vervaagt naarmate de gehechtheid groeit.

Zoals de meeste dingen om ons heen, heeft liefde een complexe chemie die ten grondslag ligt aan de suikerzoete oppervlakte. Dus als je de volgende keer vlinders krijgt of je afvraagt waar die vonk gebleven is, bedenk dan dat het allemaal in je hoofd zit – letterlijk!