Blog

Je hebt hardnekkig het gevoel dat iemand je volgt. Je bent vaak nerveus dat mensen over je roddelen. Je vraagt je af of mensen je gedachten lezen. Er zijn gevaarlijke mensen op uit om je te pakken.

Je vrienden vertellen je dat je paranoïde bent.

Tussen ben je daar niet zo zeker van.

Dus vraag je jezelf af:

“Ben ik eigenlijk paranoïde…of is het echt?”

Heb ik paranoia?

In de huidige tijd wordt de term “paranoïde” zo vaak gebruikt dat het een containerbegrip is geworden voor van alles en nog wat. “Je bent gewoon paranoïde” is wat vrienden elkaar vertellen om pessimistische zorgen over dingen die niet gaan zoals gepland af te wimpelen. “Doe niet zo paranoïde” is een veelgehoorde reactie op een doemdenkbeeldige voorspelling, zelfs als die gerechtvaardigd is.

We maken ons allemaal van tijd tot tijd zorgen over ongelukkige dingen die zouden kunnen gebeuren. Maar klinische paranoia heeft niets te maken met die onschuldige, alledaagse dingen, zoals denken dat een vriend boos op je is als hij een sms’je stuurt met de tekst “we moeten praten” (vergeet niet de feiten te controleren en niet te snel conclusies te trekken), of denken dat je beter niet kunt gaan rijden als je slaperig bent, omdat je dan een ongeluk zou kunnen krijgen. Inderdaad, je zou het waarschijnlijk niet moeten doen.

Clinische paranoia is ernstiger. Je hebt klinische paranoia als je het gevoel hebt dat er mensen zijn die je op de een of andere manier willen pakken (je hebt bijvoorbeeld het gevoel dat ze je bespioneren of dat ze je pijn willen doen) zonder dat er enig bewijs is om je gevoelens te staven. Hoewel statistisch bewijs aantoont dat zoiets meer dan onwaarschijnlijk is, bent u toch bang dat het gebeurt, ook al is die angst niet op de werkelijkheid gebaseerd.

Paranoia en psychose

Paranoïde gevoelens zijn een van de symptomen van psychose, een psychische aandoening die ontstaat wanneer een individu het contact met de werkelijkheid verliest. Als u een psychose heeft, heeft u waarschijnlijk een combinatie van hallucinaties, waanideeën en paranoia. Hallucinaties zijn wanneer u dingen ziet of hoort die niet echt zijn. Sommige mensen horen stemmen in hun hoofd. Anderen zien schaduwen, lichten, of mensen die er niet echt zijn. Wanen zijn begrippen die niet op de werkelijkheid gebaseerd zijn. Iemand kan bijvoorbeeld gaan denken dat hij speciale krachten heeft die anderen niet hebben. Of een puber kan denken dat iemand stapelverliefd op hem is, terwijl dat in werkelijkheid niet zo is.

Paranoia en waanideeën gaan vaak hand in hand. Een tiener met een psychose kan bijvoorbeeld gaan denken dat hij wordt gevolgd door de politie. Of dat anderen hun gedachten lezen en alles horen wat ze denken. Dit zijn klassieke voorbeelden van paranoïde wanen.

Hoe ontwikkelt een psychose zich bij tieners?

Er zijn een aantal manieren.

Ten eerste hebben tieners met psychische aandoeningen zoals schizofrenie (of een geschiedenis van schizofrenie) een grotere kans om een psychose te krijgen. Een adolescent kan ook symptomen van een psychose (zoals paranoia) krijgen als hij recreatieve drugs gebruikt. Als je experimenteert met amfetaminen, marihuana, ecstasy of hallucinogenen (of een combinatie van dergelijke drugs, wat polydrugsgebruik wordt genoemd), kun je het contact met de werkelijkheid beginnen te verliezen en gaan denken dat je slechte dingen zullen overkomen. Dit wordt een door drugs veroorzaakte psychose genoemd.

Maar voordat je gaat denken dat je een psychose hebt, moet je dit onthouden: als je op dit artikel bent gestuit door te zoeken op “Ben ik paranoïde?”, dan heb je waarschijnlijk geen echte psychose doorgemaakt. Een tiener die een klinische psychose ervaart, stelt zijn kijk op de werkelijkheid niet in vraag. Ze vragen anderen (of Google) niet of wat ze denken echt is of niet.

Tieners die een psychose ervaren, geloven volledig dat wat ze meemaken waar is. Hun hallucinaties. Waanideeën. De paranoia. Het is allemaal echt. Ze geloven echt dat mensen hen volgen of dat ze worden bespioneerd.

Prodromale psychose

Terzelfdertijd is dit ook waar: Psychose ontwikkelt zich geleidelijk. Een puber die nog niet zeker weet of wat hij of zij ervaart echt is of niet… kan zich in de prodromale (inleidende) stadia van psychose bevinden. Een adolescent in een prodromale psychose heeft nog steeds contact met de realiteit, maar begint perceptuele veranderingen te ervaren. Ze kunnen visioenen of schaduwen gaan zien, maar denken dat hun verstand hen voor de gek houdt. Ze kunnen waanideeën krijgen, maar niet zeker weten of het allemaal echt is. Op dezelfde manier kun je paranoïde gedachten hebben, maar je tegelijkertijd afvragen of die gedachten wel zinnig zijn.

Dus als je echt begint te denken dat iemand je bespioneert of je kwaad wil doen – en je hebt geen bewijs – kun je overwegen of je misschien in de prodromen van een psychose zit. Een prodromale psychose kan leiden tot een volledige psychose, maar vroegtijdig ingrijpen en behandeling kan de progressie voorkomen.

Wat als iemand er echt op uit is om mij te pakken?

We moeten hier een belangrijke disclaimer aan toevoegen. Als je bewijs hebt dat iemand je stalkt of bespioneert, dan ben je niet paranoïde. Bijvoorbeeld, als een voormalige vriend of ex-verloofde je anonieme briefjes/brieven stuurt, of je sms’t zelfs als je hebt gezegd dat je niet meer met hem wilt praten, of dreigt je op enigerlei wijze kwaad te doen, en je hebt bewijs om je realiteit te ondersteunen (bijv. sms’jes/e-mails/brieven/foto’s/screenshots – dan moet je hulp zoeken bij een derde partij om je te helpen dit echte probleem aan te pakken. Breng al het bewijsmateriaal dat je hebt naar je schooldecaan, directeur, of zelfs de politie. Praat ook met je ouders. Zij zullen je helpen uitzoeken hoe je het stalken kunt stoppen en je tegen schade kunt beschermen.

Hoe dan ook: als je geen bewijs hebt dat iemand je volgt, stalkt, bespioneert of probeert pijn te doen, en er is geen achtergrondcontext die zo’n situatie zinnig maakt, overweeg dan of je misschien last hebt van paranoia of een prodromale psychose.

Heb ik paranoia of is het gewoon angst?

Er is veel overlap tussen angst en paranoia. Als je angst hebt, kun je heel vaak paranoïde gedachten hebben, omdat de angst je doet geloven dat er slechte dingen zullen gebeuren. Maar het kan ook andersom gaan. Het hebben van paranoïde waanideeën – dat mensen u volgen of u kwaad willen doen – kan u erg angstig maken, zozeer zelfs dat u het huis niet uit wilt.

Behandeling van paranoia of prodromale psychose

Als u paranoia, ernstige angst of een prodromale psychose heeft, kunt u zich de hele tijd machteloos en hulpeloos voelen. Het kan erg moeilijk voor u zijn om bij vrienden en familie te zijn. Het is soms moeilijk om bij jezelf te zijn.

Spreek onmiddellijk met een volwassene als je het gevoel hebt dat je paranoia ervaart. Dit kan een ouder zijn, de ouder van je vriend(in), je begeleider op school, of een andere volwassene die je vertrouwt. Misschien heb je professionele behandeling nodig voor paranoia en/of prodromale psychose, waaronder therapie en soms anti-psychotische medicatie.

Als je paranoia je verhindert om thuis of op school te functioneren – dat wil zeggen, als je niet je gewone leven kunt leiden omdat je zo nerveus bent over deze nare dingen die gebeuren – dan heb je misschien een instelling voor geestelijke gezondheid of drugsmisbruik voor tieners nodig die gespecialiseerd is in angst, paranoia, en/of prodromale psychose. Dat kan een adolescent residentieel behandelingscentrum (RTC), gedeeltelijke hospitalisatie programma (PHP), of intensief poliklinisch programma (IOP) voor tieners zijn.