Angressief gedrag van mensen met dementie

Een reactie – geen symptoom

Aggressief gedrag is zeker geen veel voorkomende reactie van mensen met dementie. Slechts zelden is het daadwerkelijk een symptoom van de dementie. Als agressie optreedt, is de meest waarschijnlijke reden dat de persoon reageert op een schrijnende situatie – bijvoorbeeld als ze worden tegengehouden om hun eigen huis te verlaten of als ze worden geholpen met baden door een persoon die ze niet herkennen en die niet heeft uitgelegd wat ze aan het doen zijn. Het uitgangspunt bij het begrijpen van agressief gedrag van een persoon met dementie is na te gaan wat er aan de hand kan zijn vanuit hun standpunt.

Waarom gebeurt dit?

Een aantal redenen waarom een persoon met dementie agressief kan zijn, zijn:

• De persoon kan het gevoel hebben niet gehoord of onbegrepen te worden.
• De persoon kan zich bedreigd of bang voelen.
• De persoon kan zich in verlegenheid gebracht, gefrustreerd of geïrriteerd voelen omdat hij hulp nodig heeft om dingen te doen die hij vroeger zelfstandig deed.
• De persoon kan zijn eigen wensen laten gelden wanneer anderen proberen hem iets te laten doen wat hij niet wil doen.
• De persoon heeft misschien pijn.

De boodschap achter het gedrag

Door de manier waarop dementie de hersenen beïnvloedt, kan de persoon een aantal remmingen hebben verloren die hem voorheen zouden hebben belet om zijn gevoelens op deze manier te tonen. Maar de gevoelens die nu worden geuit zijn belangrijk omdat ze de manier zijn waarop de persoon iets belangrijks wil zeggen. En we moeten de boodschap begrijpen. Dit kan bijvoorbeeld zijn: ‘Ik voel me als een gevangene’, ‘Ik ben bang – Ik begrijp niet wat er aan de hand is’, ‘Ik heb pijn’, of ‘Ik ben zo gefrustreerd’.

Effectief reageren

Als we op zoek gaan naar de boodschap achter iemands gedrag, zijn we al een heel eind op weg naar een effectieve reactie.

Het kan zijn dat we meteen iets anders kunnen doen om in te spelen op de gevoelens van de persoon, bijvoorbeeld een wandeling door de tuin maken met de persoon die zich opgesloten voelt. (Zie het onderdeel Tuinen in het hoofdstuk Dementievriendelijke omgevingen.) Of misschien is er niets dat onmiddellijk zou helpen, maar kunnen we plannen maken om het probleem op te lossen dat de persoon van streek heeft gemaakt. Als we ons bijvoorbeeld realiseren dat iemands agressie voortkomt uit frustratie over dingen die hij of zij nu niet kan, dan is het van vitaal belang om dingen te vinden die de persoon nog wel kan, en hem of haar aan te moedigen deze overgebleven sterke punten zoveel mogelijk te gebruiken.

Leren en verbeteren

Het kan zijn dat we onder ogen moeten zien dat er iets is wat we hebben gedaan – zonder dat we het meenden – dat de moeilijke gevoelens en reacties van de persoon heeft veroorzaakt. We kunnen ons bijvoorbeeld realiseren dat we ons concentreerden op de persoonlijke verzorgingstaak die we kwamen doen, maar vergaten dat de persoon door zijn slechte geheugen en problemen met herkennen niet weet wie we zijn of wat we aan het doen zijn. We moeten dus vertragen, onszelf voorstellen, de persoon helpen zich veilig en geborgen te voelen in ons gezelschap en onze bedoelingen uitleggen. We moeten onszelf niets verwijten, maar het is belangrijk om te blijven leren.

Kijk voor meer over deze ideeën in het gedeelte over Goed communiceren.

Individuele verschillen

We kunnen iets over de achtergrond van de persoon te weten komen dat verklaart waarom hij reageert zoals hij doet – bijvoorbeeld, iemand die ooit het slachtoffer was van een overval kan bang worden als hij van achteren benaderd wordt. We kunnen er, door het oppikken van de boodschappen die via het gedrag worden doorgegeven, gewoon achter komen dat er een specifieke manier is waarop iemand wil dat dingen worden gedaan. Bij de een moet het eten eerst in stukken worden gesneden voordat het wordt opgediend. Een ander kan het heel vervelend vinden als hij geen stropdas draagt.

Wanneer we ons realiseren dat agressie meestal een reactie is, is er goed nieuws – we kunnen er iets aan doen. En als we erachter komen waar de persoon met dementie last van heeft, kunnen we misschien voorkomen dat een dergelijke situatie zich opnieuw voordoet.

• Verder lezen Open

  Berg, G. (2006) The importance of food and mealtimes in dementia care, Londen: Jessica Kingsley Publishers.

  British Association for Parenteral and Enteral Nutrition (BAPEN) ‘Introducting MUST’, online informatie. De Malnutrition Universal Screening Tool is ook gratis te downloaden van de BAPEN-website, www.bapen.org.uk.

  Coleman, G. (2009) Alzheimer’s Society guide to catering for people with dementia, Londen: Alzheimer’s Society.

  Crawley, H. en Hocking, E. (2011) Eating well: Supporting older people and older people with dementia, Londen: The Caroline Walker Trust.

  Malnutrition Task Force (2013) Prevention and early intervention of malnutrition in later life: Best practice principles and implementation guide, Londen: MTF.

  Marshall, M. (ed) (2003) Voedsel verheerlijkt voedsel: perspectieven op voedsel en dementie, Londen: Hawker.

  National Institute for Health and Clinical Excellence (2010) Delirium: Diagnosis, prevention and management, quick reference guide, Londen: NICE.

  Peters, J.M., Hummel, T., Kratzsch, T., Lotsch, J., Skarke, C. and Frolich, L. (2003) ‘Olfactory function in mild cognitive impairment and Alzheimer’s disease’, American Journal of Psychiatry, vol 160, no 11, pp 1995-2002.

Nuttige links Open

Alternatieven voor antipsychotische medicatie: psychologische benaderingen bij het omgaan met psychologische en gedragsmatige distress bij mensen met dementie
Deze briefing van de British Psychological Society uit 2013 geeft richtlijnen voor behandelaars over hoe te reageren op distress bij mensen met dementie door een ‘gefaseerde aanpak’ te volgen: een reeks stappen waarbij geïndividualiseerde interventies worden geïdentificeerd, begrepen en geïmplementeerd.

De Alzheimer’s Society
De Alzheimer’s Society produceert meer dan 80 informatiebladen over allerlei onderwerpen in verband met dementie, waaronder veel die betrekking hebben op moeilijke situaties bij de ondersteuning van een persoon met dementie: Dementie en agressief gedrag (509), Zicht, waarnemingen en hallucinaties bij dementie (520), Omgaan met toiletproblemen en incontinentie (502), Zich verplaatsen (501), en Seks en intieme relaties (514).

Dementie: Supporting people with dementia and their carers in health and social care
Deze richtlijn uit 2006 is gezamenlijk gepubliceerd door het National Institute for Health and Clinical Excellence (NICE) en het Social Care Institute for Excellence (SCIE) en biedt uitgebreide adviezen over de beste praktijken voor de zorg voor mensen met dementie en voor de ondersteuning van verzorgers.

Positieve en proactieve zorg: de behoefte aan restrictieve interventies verminderen
De leidraad 2014 van het ministerie van Volksgezondheid over dwangmaatregelen is gericht op al het personeel in de gezondheids- en sociale zorg dat in Engeland met volwassenen werkt.

• Gerelateerde pagina’s uit deze sectie Open