Alles wat je moet weten over Ierse dans

Afbeelding van Madison Daley

Ierland is in de hele wereld bekend om zijn dansen. Hier bij Claddagh Design zijn we veel beter met hamers dan met hornpipes. En het enige Ierse dansen dat we tegenwoordig doen is af en toe een ‘Siege of Ennis’ op een bruiloft. Daarom leek het ons een goed idee om alles wat je moet weten over Iers dansen met je te delen!

Iers dansen is een zeer belangrijk onderdeel van het erfgoed en de cultuur van Ierland; net als de Ierse taal, inheemse sporten als Gaelic Football of Hurling, en traditionele Ierse muziek. In de afgelopen decennia heeft het Ierse dansen een enorme opleving gekend, mede door het wereldwijde succes van Riverdance. Iers dansen bestond echter al lang voor Michael Flatley en Riverdance. Iers leren dansen is een gewone buitenschoolse activiteit van veel Ierse kinderen, en het is altijd prominent aanwezig op Ierse thema-evenementen zoals St. Patrick’s Day. Het is niet echt te vergelijken met moderne dans, maar dat maakt het juist zo bijzonder. Hier volgt een complete gids met alles wat je ooit zou willen weten over dit prachtige deel van het Ierse leven.

Geschiedenis

De wortels van het Ierse dansen komen van de Kelten en de druïden die over het eiland zwierven voordat het christendom en invloeden van buitenaf hun intrede deden. Bij veel van de religieuze rituelen van de druïden werd gedanst, meestal op een cirkelvormige manier rond heilige bomen. De Kelten hadden hun eigen volksdansen met soortgelijke formaties. Dit soort dansen was in die tijd gebruikelijk op een groot deel van het Europese vasteland, en hoewel het niet echt leek op wat de traditionele Ierse dans is geworden, zijn er overblijfselen van de formaties en patronen te zien.

Natuurlijk werd het dansen begeleid door muziek of zang en vond het meestal plaats bij religieuze vieringen of andere speciale gelegenheden. De ‘feis’ was een groot plaatselijk feest dat door Keltische gemeenschappen werd gehouden. Het ging om hun kunst, cultuur en muziek, maar ook om het bespreken van politiek, het drijven van handel, het beoefenen van sport en het vertellen van verhalen. Dansen was een integraal onderdeel van de feis. Op de heuvel van Tara, toen de zetel van de hoge koning van Ierland en het epicentrum van het Keltische leven, werd eens per jaar een groot feis gehouden, bekend als de “Aonach” (groot feest), dat blijkbaar meer dan duizend jaar geleden is begonnen. Feiseanna worden vandaag de dag nog steeds in veel gemeenschappen gehouden, maar tegenwoordig zijn ze meestal niet meer dan een showcase voor Ierse dans en muziek, waar dansers strijden om medailles en trofeeën.

Toen de Noormannen in de twaalfde eeuw Ierland binnenvielen, vestigden zij zich in het land en brachten hun inheemse gebruiken met zich mee, waarvan dansen er één was. De “Carol” was een populaire Normandische dans die al snel in de veroverde Ierse steden en dorpen werd opgevoerd. Bij de “Carol” werd een zanger geplaatst in het midden van een cirkel van dansers die zijn zang volgden en dienovereenkomstig dansten. Het is de eerste historisch geregistreerde dans in Ierland. In de volgende eeuwen ontwikkelde het dansen zich op natuurlijke wijze. Er ontstonden drie soorten dansen: de Irish Hey, de Rinnce Fada (lange dans) en de Trenchmore. In plaats van cirkelvormige formaties werden line formaties gebruikelijk. Deze werden op hun beurt ingewikkelder met vrouwelijke dansers die zich tussen de mannen weefden, of paren wisselden. Doedelzakken en harpen werden de meest voorkomende muzikale begeleiding. De traditie van dansen tijdens religieuze ceremonies bleef echter bestaan – het was niet ongebruikelijk om in een cirkel rond een kist te dansen tijdens een wake!

Pas in de 18e eeuw werd het Ierse dansen meer gedisciplineerd en ontstonden de stijlen en formaties die we vandaag de dag kennen. Dit was allemaal te danken aan de opkomst van de Dancing Master, een leraar die tussen dorpen en steden reisde en lessen gaf aan boeren. Zo kwamen de groepsdansen op de voorgrond; het was een eenvoudige manier om alle leerlingen van een klas bij één dans te betrekken. De beste dansers van elke gemeenschap kregen de status van “solist”, d.w.z. dat zij speciale gedeelten van het lied kregen om hun talenten te tonen en alleen in de schijnwerpers te dansen. Als dit gebeurde, werden er deuren op de vloer geplaatst om de danser een geïmproviseerd podium en een stevig platform te geven om op te treden. Er was hevige rivaliteit tussen dansmeesters uit verschillende gebieden, waaruit de moderne danscompetities zijn ontstaan die vandaag de dag plaatsvinden.

In 1893 werd de Gaelic League opgericht als organisatie om alle aspecten van de Ierse cultuur in Ierland te bevorderen en aan te moedigen. Deze organisatie organiseerde officiële wedstrijden, lessen en regels voor het Ierse dansen, en dit ontwikkelde zich verder tot de oprichting van de Irish Dancing Commission in 1930 om het nu immens populaire tijdverdrijf te reguleren. Iers dansen kwam pas echt van de grond toen het zijn eigen bestuursorgaan had, en in de daaropvolgende decennia verspreidde het zich naar de enorme Ierse diaspora over de hele wereld.

Bezoek onze Online winkel Claddagh Design Handgemaakte Fijne Ierse sieraden & Ierse geschenken waar we vieren alle dingen Ierse

Routines

Er zijn drie hoofdtypen van Ierse dansroutines; set dansroutines, sociale of céilí routines en sean nós of step routines. In alle gevallen is de stijl betrekkelijk formeel en gereglementeerd, met weinig beweging van het bovenlichaam, precieze en snelle voetbewegingen en een strikt aantal stappen dat moet worden afgelegd. Dit had vooral te maken met de beperkte ruimte die de artiesten in de 18e en 19e eeuw hadden; kleine pubs op het platteland of schuurfeesten met veel mensen uit de buurt boden niet veel ruimte voor armbewegingen of om over de vloer te dansen.

Céilí-routines waren de populairste vorm van Iers dansen, en een standaardonderdeel van elke sociale gelegenheid. Ze worden uitgevoerd met een minimum van twee en een maximum van zestien mensen (of soms een onbeperkt aantal mensen!). Set-dansroutines zijn gebaseerd op de Franse quadrille-dansen, d.w.z. ‘vierkanten’ van vier paren die verschillende figuren van de routine voltooien die gedurende het lied herhaald worden. Onder andere stappen, dansers wisselen van kant en wisselen van partner – het kan erg chaotisch worden als je niet weet wat je aan het doen bent!

Je bent misschien ook geïnteresseerd in het lezen van ons artikel over de betekenis van de Keltische knoop

Step-routines stammen af van de oude-stijl sean nós dansen, en zijn wat de Irish Dancing Commission heeft aangenomen als de vlaggenschip Ierse dansstijl. Elke stap wordt twee keer gedanst, een keer met elke voet, met de armen iets minder stijf dan bij andere stijlen. Er worden percussieve geluiden met de voeten gemaakt om het ritme van de muziek te versterken. In de 18e en 19e eeuw werden deze dansen vaak uitgevoerd bovenop vaten of tafels.

Elke soort dans valt in een van de twee categorieën; soft shoe of hard shoe. Tot de soft shoe dansen behoren reels, slips, light jigs en single jigs; deze worden allemaal ingedeeld naar de maatsoort van de muziek en de stappen die in elke dans worden gezet. Hard shoe dansen zijn onder andere de hornpipe, treble jig en treble reel. Sommige van de meer populaire sets hebben namen gekregen, zoals de St. Patrick’s Day set, de King of the Fairies set, of de Tree Sea Captains set.

Muziek

Historisch gezien was de traditionele begeleiding voor Ierse dansen een harp, doedelzak, of gewoon zang. Naarmate de dansen echter complexer werden, werd ook de muziek complexer. Tegenwoordig gaan Ierse dansen en traditionele Ierse muziek hand in hand, en net zoals er een verscheidenheid aan dansen en routines is, is er ook een verscheidenheid aan muziek en instrumenten die daarbij horen. Enkele typische Ierse instrumenten zijn de fiddle (een soort viool, maar dan anders bespeeld), de bodhran (een handtrommel gemaakt van geitenleer en bespeeld met een speciale houten klopper, een tipper genaamd), de tin whistle, de concertina (vergelijkbaar met een accordeon), en de uilleann pipes (Ierse doedelzakken). Wanneer solodansers het podium betreden, speelt er meestal ook een solo-instrument met hen mee.

Kleding

Ornate en soms opzichtige kostuums kunnen gebruikelijk zijn in overzeese Ierse danscompetities en showcases, maar in zowel historische als moderne Ierse dansen worden meer bescheiden en soepele kostuums gebruikt. Afhankelijk van de dansstijl worden zachte of harde schoenen gebruikt; harde schoenen hebben uiteinden en hakken van glasvezel om percussiegeluiden en ritme toe te voegen, terwijl zachte schoenen leren veterschoenen zijn, ook bekend als ghillies. Jongens hebben hun eigen versie van de zachte schoen, bekend als ‘reel shoes’, die nog steeds een harde hak hebben en geluiden produceren, maar niet in dezelfde mate als de harde schoenen dat doen.

Mannelijke dansers dragen over het algemeen gewoon een overhemd, vest en das met een donkere broek, terwijl vrouwelijke dansers speciaal gemaakte jurken dragen. Elke Ierse dansschool heeft zijn eigen specifieke kledinguniform. De jurken zijn net boven de knie en geplooid, met lange mouwen en meestal een soort Keltisch geïnspireerd ontwerp of versiering op de borst en de rug. In het verleden moesten de meisjes hun haar krullen of een pruik dragen, maar dit wordt langzaam minder gebruikelijk. Jurken zijn steeds soepeler en ademend geworden in vergelijking met de afgelopen decennia, toen het nog om hard materiaal en uitgebreide versieringen ging. Buiten competities zie je vaker dansers in eenvoudige, effen jurken met sluik haar, zodat het voetenwerk en de beweging van de dans de volledige aandacht krijgen.

Competities

Naast optredens is de beste manier om Ierse dans te zien, het bijwonen van een competitie of feis. In Ierland zijn er verschillende niveaus van competitie, onderverdeeld naar leeftijd en locatie, gaande van county tot regionale en nationale competities. Het jaarlijkse regionale kampioenschap staat bekend als de Oireachtas, wat toevallig ook de naam is van de Ierse regering! De dansers worden beoordeeld op techniek, timing en het geluid van hun schoenen. Alle wedstrijden hebben zeer strenge regels en criteria voor kwalificaties, en het hele proces is zeer competitief tussen zowel dansers als leraren.

De Irish Dancing Commission begon in 1970 met het houden van een jaarlijks Wereldkampioenschap, en ze vinden nog steeds elk jaar plaats in een andere uithoek van de wereld. Er doen meer dan 6.000 dansers mee uit 30 landen over de hele wereld.

Riverdance

Een artikel over Iers dansen zou niet compleet zijn zonder Riverdance te noemen, de theatershow die de kunst onder de aandacht van een wereldwijd publiek bracht en de populariteit over de hele wereld een boost gaf. Riverdance bestaat dit jaar twintig jaar en maakte zijn debuut op het Eurovisiesongfestival van 1994. Het begon als een slechts zeven minuten durende pauze-act met de Ierse danskampioenen Jean Butler en Michael Flately, die een groot deel van de show choreografeerden. De begeleidende muziek werd gespeeld door het RTE Concert Orchestra.

De pauze-act werd zo goed ontvangen dat de BBC opdracht gaf voor een herhaling tijdens de Royal Variety Show dat jaar en de audio-opname bleef 18 weken achtereen op nummer één staan in de Ierse hitlijst voor singles. De volgende natuurlijke stap was het maken van een volledige podiumshow die voortborduurde op de oorspronkelijke pauze-act. Het productieteam deed precies dat en debuteerde de show in Dublin in november 1994, slechts zes maanden na het Eurovisieoptreden. Er werden meer dan 120.000 kaartjes verkocht en de show werd meteen doorgevoerd in het Verenigd Koninkrijk, Europa en New York.

De oorspronkelijke show werd vijftien jaar lang over de hele wereld gespeeld, tot een laatste afscheidstournee in 2011. Er zijn nog steeds verschillende kleinere producties die over de hele wereld toeren en een aantal spin-off shows, die ervoor zorgen dat Iers dansen nog jaren een plaats heeft op het wereldtoneel.