Dit artikel is gewijd aan enkele van de bekendstebekende en geliefde stukken uit de Romantische muziekperiode. De Romantiek is een van de populairste tijdperken uit de muziekgeschiedenis en heeft geleid tot een aantal van de meest gepassioneerde en expressieve muziekstukken die ooit zijn gehoord.
Het was een tijd van immense muzikale veranderingen en een kans voor veel componisten uit die tijd om de grenzen van de instrumenten en de uitvoerenden, maar ook van zichzelf te verleggen. Muziekstructuren breidden zich uit tot grote symfonische en poëtische vormen. Harmonie veranderde op manieren die voorheen ondenkbaar waren en die uiteindelijk resulteerden in de ineenstorting van het tonale systeem.
Lees ook: Het orkest in de Romantiek
Er is geen mogelijkheid om elk beroemd Romantisch stuk in dit korte artikel te behandelen, maar ik streef ernaar om een vluchtige blik te werpen op enkele werken die naar mijn mening gewoon uitstekende voorbeelden zijn van de Romantische geest.
Bekende Muziek uit de Romantische Tijd
1. Concerto voor viool nr.1 in G klein van Max Bruch
Max Bruch schreef dit uiterst populaire concerto tussen 1864 en 1868, misschien wel op het hoogtepunt van de Romantiek. Het concerto was niet iets waar Bruch zich prettig bij voelde en hij had zijn bedenkingen geuit over het componeren ervan. Voor violisten over de hele wereld en muziekliefhebbers zijn we erg blij dat hij het toch gedaan heeft. Het concerto heeft de bekende driedelige structuur als volgt:
- Peludium: Allegro moderato
- Adagio
- Finale: Allegro energico
In het hele concerto neigt de soloviool naar de introductie van thematisch materiaal en tijdens het openingsdeel is dat ook het geval. Het gevoel is vrij rapsodisch en licht met de solist die speels trilt en bloeit boven het orkest.
Het is misschien het tweede deel dat de voedzame vulling levert van deze muzikale sandwich. Dit deel brengt naar mijn gevoel de aantrekkingskracht van het hele concerto op het publiek. De thema’s (waarvan er vier zijn) die Bruch in dit langzame deel presenteert, zijn diep emotioneel en gedenkwaardig. Ze ondergaan een subtiele ontwikkeling en transformatie in de loop van het deel, die de expressieve aard van dit deel van het werk versterkt.
In de Finale horen we een van de meest bekende thema’s in de klassieke muziek gespeeld door de soloviool. De stemming van het tweede deel licht onmiddellijk op in een thema dat klinkt alsof het door Liszt of Brahms zou kunnen zijn gecomponeerd. Technisch is dit een uiterst lastig deel, vooral omdat de violist vaak alle vier de snaren tegelijk moet gebruiken. Het deel gaat verder met regelmatige herhalingen van het thematische materiaal en eindigt met een zinderend Presto slotdeel.
2. Fantasie Impromptu Op.66 van Fryderyk Chopin
Dit moet wel een van de beroemdste solo pianostukken zijn die ooit geschreven zijn. Het begintempo is Allegro agitato en met een metronoomaanduiding van minim is het gelijk aan 84 (erg snel dus). Verrassend genoeg werd het werk niet gepubliceerd tijdens Chopins leven, ondanks het feit dat het in 1834 werd voltooid. Het is een eendelig werk met een contrasterende tweedelige vorm.
De opening is een duizelingwekkend staaltje techniek waarin Chopin er moeiteloos in slaagt melodische schoonheid en expressie te combineren met passie en gedrevenheid. Het middendeel van het stuk biedt de luisteraar een meer peinzend, maar optimistisch gevoel. Chopin verplaatst de toonaard naadloos naar de tonica majeur (Db majeur), wat een nieuwe melodie met zich meebrengt die zachtjes zweeft boven een zachtjes vloeiende begeleidingsfiguur.
Het middendeel komt tot een vroeg, bijna aarzelend einde en maakt plaats voor de snelheid en koorts van het openingsdeel, opnieuw met wat kleine ontwikkeling voor een enorm dramatisch coda om dit prachtige solo pianowerk af te sluiten.
3. “Nessun Dorma” uit de opera Turandot van Puccini
Puccini (1858 – 1924), was vooral een componist van opera’s. Zijn beroemdste opera’s zijn La Boheme, Tosca, Madame Butterfly, en Turandot. Deze aria, in deze opname gezongen door de al even beroemde tenor Pavarotti, komt uit Puccini’s laatste opera, Turandot. Deze opera is een avontuurlijk stuk met een royale orkestbezetting en een al even royaal koor.
De aria zelf, hoewel bekend uit reclames en voetbal, is niet het luchthartige werk dat men redelijkerwijs zou verwachten. De titel van het stuk betekent “niemand zal slapen” en wordt gezongen door Calaf, een van de drie heren die de hand van prinses Turandot proberen te krijgen. Er is echter één probleem: als de prinses de naam van elk van de drie vrijers kan raden, kan zij hen executeren.
Om er zeker van te zijn dat zij Calaf’s naam kan raden, beveelt zij dat niemand in haar koninkrijk zal slapen totdat Calaf’s naam is ontdekt of zij zal hen ook executeren. In de aria hoopt Calaf dat de prinses zijn naam niet zal ontdekken en dat hij uiteindelijk haar hart zal veroveren.
4. “The Lark Ascending”: een romance voor viool solo en orkest van Ralph Vaughn Williams
Het is zonder twijfel een van de populairste romantische stukken ooit geschreven gebleven. Wat mij altijd verbaast is dat deze meest Engelse en prachtigste lyrische werken voor het eerst werden gecomponeerd in 1914 toen Europa op de rand stond van een van de meest verschrikkelijke oorlogen op aarde.
De Victoriaanse dichter en schrijver George Meredith was verantwoordelijk voor het leveren van de inspiratie voor dit opmerkelijke stuk in zijn gedicht met dezelfde titel. Vaughn Williams voorzag zijn partituur van delen uit het gedicht van Meredith. Tijdens de hele duur van dit stuk schilderen de solist en het orkest de beelden die Meredith in zijn proza oproept in muziek; de melodische lijnen van de viool weerspiegelen vaak vogelachtig gefladder en gezang.
Toen veel componisten rond de eeuwwisseling van de 20e eeuw andere richtingen op zochten voor muzikale inspiratie bleef Vaughn Williams muziek schrijven in de luxueuze en expressieve stijl van de grote Romantische componisten. Dit werk is een prachtig toongedicht dat de aard zelf van de hele Romantische beweging omvat.
5. Piano Concerto No. 1 in Bb minor (Op.23) van Tchaikovsky
Vanaf de verklanking van het openingsthema in het orkest, begeleid door donderende acht-noten akkoorden in de piano, worden we ondergedompeld in het verhaal dat het eerste concerto van Tchaikovsky is. Dit concerto is een van de belangrijkste concerto’s van de Romantiek. Het bestaat uit slechts drie delen, als volgt getiteld:
- Allegro non troppo e molto maestoso – Allegro con spirit
- Andante semplice – Prestissimo
- Allegro con fuoco
Het concerto wendt zich vrijwel onmiddellijk af van de duisternis van de openingstoonaard van Bb-klein naar het helderdere Db-groot dat het werk feitelijk domineert. Het hele concerto is een gelegenheid voor Tchaikovsky om enkele van zijn meest memorabele thema’s te presenteren en voor de solopianist om verbazingwekkende virtuositeit te tonen.
Commentatoren hebben vele malen opgemerkt dat er in het hele concerto hints van Oekraïense volksmelodie te horen zijn, maar de componist zelf heeft dit gerucht nooit bevestigd of ontkend. In het middendeel van dit grote werk vind ik de volksmelodie duidelijker terug in de orkestpartijen, onder de figuraties van de solist.
De Finale is misschien wat dit concerto zijn blijvende faam heeft bezorgd. In dit laatste deel stuurt Tsjaikovski de muziek terug naar de duisternis van de begintoonaard. Deze schaduw gaat al snel over in het tweede thema dat weer in Db-groot klinkt. Een gevoel van mogelijkheid en zelfs optimisme begint zich meester te maken als Tsjaikovski het laatste deel naar het einde van het werk stuwt. Glimpen van eerdere Oekraïense volksmelodie duiken weer op in deze glorieuze slotdans.
6. “Salut d’amour” Op.12 van Edward Elgar
Dit is een vroege compositie van salonmuziek door de Britse componist Edward Elgar, geschreven voor hemzelf en zijn aanstaande vrouw, om uit te voeren voor puur plezier. Er zijn tegenwoordig veel arrangementen van gemaakt, maar het origineel was voor viool en piano. (Elgar was zowel een goede amateur violist als een prima componist).
Salut d’amour of liefdesgroet werd gecomponeerd in 1888 in een tijd dat Elgar nog niet volledig gevestigd was als componist. Het werk werd al snel populair en is dat sindsdien altijd gebleven. Er is niets dat bijzonder complex of veeleisend is aan dit charmante miniatuurtje, maar het toont wel Elgars opmerkelijke gave voor melodie. De stemming van het stuk is licht en luchtig met slechts het flauwste vleugje melancholie dat een voorproefje geeft van het toekomstige werk van Edward Elgar.